Yurt dışı borçlanmasında yurt dışında geçen süreler nasıl belgelendirilebilir?

YURT DIŞI BORÇLANMASINDA YURT DIŞINDA GEÇEN SÜRELER NASIL BELGELENDİRİLEBİLİR?

Faruk YÜKSEL

(SGK Başmüfettişi)

Giriş

Vatandaşlarımızın yurt dışında geçirdikleri sürelerin sosyal güvenlikleri açısından değerlendirilmesi ile ilgili düzenlemeler 8/05/1985 tarihli ve 3201 sayılı Yurt Dışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun ile yapılmıştır. 17/04/2008 tarihli ve 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve 16/6/2010 tarihli ve 5997 sayılı Bazı Kanunlarda ve 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 3201 sayılı Kanunda köklü değişiklikler olmuştur.

3201 sayılı Kanunun uygulanması usul ve esaslarını düzenlemek üzere 06/11/ 2008 tarih ve 27046 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak aynı tarihte yürürlüğe giren Yurt Dışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik çıkarılmıştır.

Türk vatandaşlarının yurt dışında geçen sürelerinin borçlandırılması işlemlerini yürüten Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından, konu ile ilgili olarak çıkarılan ve halen uygulanan genelgelerin, yürürlükte bulunan güncel mevzuata göre yeniden gözden geçirilmesi, güncellenmesi ve konu bazında tekleştirilmesi çalışmaları çerçevesinde 08/06/ 2011 tarih ve 2011-48 sayılı Genelge çıkarılmıştır.

Yazımızda yukarıda belirtilen düzenlemeler çerçevesinde Türk vatandaşlarının yurt dışında geçen sürelerinin borçlanılabilmesi için gereken şartlar ve borçlanma sürelerinin belgelendirilmesi konuları hakkında bilgi verilecektir.

1.Borçlanma Şartları

Yurt dışı borçlanmasından yararlanabilmek için aşağıda açıklanan şartların yerine getirilmesi gerekir.

1.1. Türk Vatandaşı Olmak

Yurt dışında geçen sürelerin borçlanılabilmesi için Türk vatandaşı olmak zorunludur. Borçlanma başvurusunda bulunan kişinin yurt dışında geçen ve borçlanmak istediği sürelerde ve borçlanma başvurusunda bulunduğu tarihte Türk vatandaşı olması gerekir. Türk vatandaşlığı ile birlikte yabancı ülke vatandaşlığı devam edenler de bu şartı yerine getirmiş sayılırlar.

Ayrıca Bulgaristan’dan 01/01/1989-08/05/2008 tarihleri arasında zorunlu göçe tabi tutularak ülkemize gelen soydaşlarımıza, bu ülkede geçen çalışma sürelerinde Türk vatandaşı olma şartı aranmaksızın borçlanma hakkı tanınmıştır. Bu kimselerin borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşı olmaları yeterli sayılacaktır.

1.2. Belirli Nitelikte Yurt Dışı Süreleri Bulunmak

1.2.1. Sigortalılık Süreleri:

Sigortalılık süresi, borçlanma kapsamındaki sürenin geçirildiği ülkede çalışılan veya ilgili ülke mevzuatına göre fiilen çalışılmadığı halde çalışmaya eşdeğer süre olarak kabul edilip, hizmet cetvellerinde eşdeğer süre olarak gösterilen, aylığa hak kazanmada ve aylık hesabında değerlendirilen sürelerdir.

Bu durumda, borçlanmaya esas hizmet cetvellerinde bildirilen çalışma süreleri (mecburi prim ödeme süreleri, kendi nam ve hesabına çalışmalardan dolayı zorunlu ve isteğe bağlı prim süreleri, sigortadan muaf cüzi çalışma gibi) ve bu çalışma sürelerine eşdeğer sürelerin (isteğe bağlı prim ödeme süreleri, çocuk yetiştirme süreleri, işsizlik ödeneği süreleri, hastalık ödeneği süreleri, bakım süreleri, borçlanma yoluyla ödenen primlere ait süreler gibi) tamamı, başvuru sahibinin kısmi borçlanma hakkı saklı kalmak kaydıyla borçlanma kapsamında değerlendirilecektir.

1.2.2. İşsizlik Süreleri:

İşsizlik süreleri, yukarıda açıklanan sigortalılık süreleri dışında ilgili ülkede çalışılmadan geçen süreleri ifade etmektedir.

Ancak, işsizlik sürelerinin tamamının borçlanılabilmesi mümkün değildir. Sigortalılık süreleri arasında veya sonunda geçen işsizlik sürelerinin her birinin en fazla bir yılı borçlanılabilecek süre olarak değerlendirilecektir.

1.2.3. Ev Kadını Olarak Geçen Süreler:

Yurt dışında ev kadını olarak geçen süreler, kadınların sigortalılık süreleri haricinde yurt dışında bulundukları süreleri ifade eder. Bu sürelerin tespitinde borçlanma talebinde bulunacak kişilerin medeni durumlarına bakılmayacak, evli olmayan kadınlar da bu süreleri borçlanabilecektir. Ayrıca bulunanların yurt dışında ev kadını olarak geçirilen sürelerin tamamı borçlanılabilecektir.

1.3. Yazılı İstekte Bulunmak

Yurt dışı borçlanması talebi, matbu olarak hazırlanmış olan “Yurt Dışı Hizmet Borçlanma Talep Dilekçesi”nin usulüne göre doldurulup imzalandıktan sonra doğrudan ya da posta yolu ile Sosyal Güvenlik Kurumuna ulaştırılması ile yapılmalıdır. Ancak Yurt Dışı Borçlanma Talep Dilekçesinde yer alan bilgileri içeren ve yazılı olarak yapılan borçlanma başvuruları da işleme alınmaktadır.

2.Yurt Dışı Hizmetlerin Belgelendirilmesi

Yurt dışında geçen sürelerin borçlanılabilmesi için, yukarıda açıklanan şartların yanında, bu sürelerin uygun belgeler ile belgelenmesi şarttır. Borçlanılacak sürelerin niteliğine ve bulunulan ülke ile sosyal güvenlik sözleşmesi olup olmadığına göre ihtiyaç duyulan belgeler değişmektedir.

Yurt dışı süreler aşağıda belirtilen belgeler ile belgelendirilebilir.

2.1. Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Akdedilen Ülkelerde Geçen Sürelere Ait Belgeler

Ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkelerde geçen sigortalılık veya işsizlik sürelerinin borçlanılabilmesi için talep sahiplerinin aşağıdaki maddelerde açıklanan belgelerden durumlarına uygun olan bir belgeyi Kuruma ibraz etmeleri gerekmektedir.

1) Islak mühür ve imza olup olmadığına bakılmaksızın, çalışılan ülkede bağlı bulunulan sosyal sigorta kurumundan alınacak hizmet cetveli veya sigorta kartları.

2) Sigortalıların çalıştıkları işyerlerinin resmi kuruluşlara ait olması veya resmi kuruluşlarca ya da kamu kurumu olarak kabul edilen kuruluşlarca düzenlenmesi halinde, belgelerin ayrıca tasdikine gerek kalmaksızın, çalışılan ülkede işyerinin ait olduğu belediyelerce düzenlenmiş hizmet belgeleri, vergi dairelerince çalışılan sürelere ilişkin düzenlenmiş belgeler, iş bulma kurumlarınca işsizlikte geçen sürelere ilişkin verilen belgeler, ilgili meslek kuruluşları veya birliklerince veya diğer resmi kuruluşlarca verilen hizmet belgeleri.

3) Yurt dışında kendi adına ve hesabına çalışanların bağlı oldukları vergi dairesi, ilgili meslek kuruluşu veya birliklerince verilen hizmet belgesi.

4) Bulunulan ülkelerdeki Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alınacak ve yurt dışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri.

2.2. Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Akdedilmemiş Ülkelerde Geçen Sürelere Ait Belgeler

Ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerde geçen sigortalılık veya işsizlik sürelerinin borçlanılabilmesi için talep sahiplerinin aşağıdaki maddelerde açıklanan belgelerden durumlarına uygun olan bir belgeyi Kuruma ibraz etmeleri gerekmektedir.

1) Bulunulan ülkelerdeki Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alınacak ve yurt dışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri.

2) Yurt dışında çalıştıkları işyerlerinden alacakları hizmet sürelerini gösterir bonservisleri ile birlikte pasaportlarında bulunan çalışma izinlerinin tercümeleri.

3) Gemi adamları, çalıştıkları geminin bayrağını taşıdıkları ülkelerde bulunan Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alacakları ve yurt dışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgelerini veya işyerlerinden alacakları sigortalılık sürelerini gösterir bonservisleri ile gemilerde çalıştıklarını gösterir belgelerde kayıtlı bulunan çalışma izinlerinin tercümeleri ya da pasaportlarında çalışma süreleri ile örtüşen giriş-çıkış tarihlerini gösterir sayfaların örnekleri.

2.3. Ev Kadını Olarak Geçen Sürelere Ait Belgeler

Ev kadını olarak geçen sürelerin borçlanılmasında, ev kadınlarının yurt dışında oturduklarına dair alacakları ikamet belgesi, ayrıca aşağıda belirtilen belgelerden biri ile teyit edilecektir.

1) İkamet belgesinin Türkiye’de yeminli tercüme bürolarınca veya yurt dışında bulunan Türk temsilciliklerince akredite edilmiş tercümanlarca yapılmış ve ilgili temsilcilikçe onaylanmış tercümesi.

2) Çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlik veya ataşeliğinin bulunduğu Türk temsilciliklerince ikamet belgesine istinaden düzenlenecek belge.

3) Yukarıdaki 1 ve 2 nci maddelerde belirtilen belgeler temin edilemiyorsa yurt dışına çıkış ve yurda giriş tarihlerinin, fotoğraf ve künye bilgilerinin bulunduğu pasaport sayfalarının fotokopisi ya da emniyet müdürlüklerinden alınacak yurda giriş-çıkış çizelgesi.

2.4. Sözleşmesiz Ülkelerde Türk İşverenlerce Çalıştırılan Türk İşçilerine Ait Belgeler

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerin çalışmaları ile ilgili olarak kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin hükümler uygulanırken uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin hükümler uygulanmamaktadır. Bu durumda olan kişiler yurt dışında geçen söz konusu sürelerinden diledikleri kadarını borçlanabileceklerdir.

Bu kapsamda borçlanma talebinde bulunacak kişiler ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin bildirimler yapıldığından, borçlanma sırasında ayrıca bir belge talep edilmeyecektir. Ancak adına kısa vadeli sigorta kollarından gerekli bildirimler yapılmamış kimseler, yukarıda belirtilen belgelerden durumlarına uygun olan belgeleri ibraz ederek borçlanma talebinde bulunabilecektir.

Sonuç

Vatandaşlarımıza 3201 sayılı Kanun ile getirilen ve yurt dışında geçen sürelerinin sosyal güvenlikleri açısından değerlendirilmesini sağlayan borçlanma hakkı, önemli avantajlar sağlamaktadır. Borçlanma hakkının kullanılması ile ülkemiz sosyal güvenlik kurumlarına adlarına prim ödenmiş olan ancak, hizmet süreleri kendilerine aylık bağlaması için yeterli olmayan kişiler aylık bağlanması hakkına kavuşabilmekte ve böylece sosyal güvenliğin yaygınlaştırılması sağlanmaktadır.

Ancak yukarıda da açıklandığı üzere, bu hakkın kullanılabilmesi için öncelikle yurt dışında geçen sürelerin belgelendirilmesi gibi bazı şartların yerine getirilmesi gereklidir. Ayrıca borçlanma işlemi için bazı şekil şartları aranmaktadır. Bu şartların bilinmesi, özellikle böyle bir talepte bulunması muhtemel vatandaşlarımızın ellerinde bulunan ve yurt dışında geçen süreleri belgelendirmede kullanabilecekleri belgeleri muhafaza etmeleri, hem hak kayıplarının önüne geçecek, hem de Sosyal Güvenlik Kurumunun işlemleri daha hızlı sonuçlandırmasına katkıda bulunacaktır.