Bağ-kur (4/b) prim borcu varken ssk’lı (4/a) işe girenlerin sgk’dan sağlık yardımı alıp alamayacaklarının açıklanması
I- GİRİŞ
5510 sayılı sosyal güvenlik reform yasasının 87 nci maddesine göre, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan esnaf, sanayici, tüccar, şirket ortağı ve çiftçi gibi bütün 4/b sigortalıları, sigortalılık prim borçlarını SGK’ya bizzat kendileri ödemekle yükümlü kılınmışlardır. 5510 sayılı yasa kapsamındaki 4/b sigortalılarının, kısa vadeli sigorta kolları yardımlarından, uzun vadeli sigorta kolları yardımlarından ve genel sağlık sigortası yardımları gibi diğer sosyal sigorta hak ve yardımlarından yararlanabilmeleri için, SGK’ya prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur. 4/b sigortalılarının sosyal sigorta hak ve yardımlarından yararlanabilmeleri için, SGK tarafından aranılan “prim ve her türlü borcun bulunmaması” şartı, bazı SGK müdürlükleri tarafından 4/b (Bağ-Kur) sigortalılığını sona erdirip 4/a (SSK) kapsamında sigortalı olan kişiler için de aranılmaktadır. Yani, bazı SGK müdürlükleri 4/b sigortalılık hali kapsamındaki hizmetlerinden dolayı prim borcu olan vatandaşlara, 4/a kapsamında sigortalı iken bile, 4/b sigortalılık hali kapsamındaki hizmetlerinden dolayı prim borcunu ödemedikleri sürece, sağlık yardım hakkı vermemektedir. Bu makale çalışmamızda, 4/b sigortalılık haline ait prim borcu olan kişilerin 4/a sigortalılık hali kapsamında sigortalı olmaları durumunda, 4/a sigortalısı olduğu devrelerde 4/b sigortalılık haline ilişkin prim borçlarını ödemeden, SGK’dan genel sağlık sigortası (GSS) yardımı alıp alamayacaklarına ilişkin açıklamalarda bulunacağız.
II- 4/b SİGORTALILARININ 5510 SAYILI YASAYA GÖRE GSS YARDIMLARINDAN FAYDALANMA ŞARTLARI
4/b sigortalılarına SGK tarafından hangi koşullarda sağlık yardımı verileceğine ilişkin hükümler, 5510 sayılı yasanın “Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Şartları” başlıklı 67 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde düzenlenmiştir. 67 nci maddenin birinci fıkrasının (b) bendi,19.06.2010 tarihli ve 5997 sayılı yasadan önce; “60. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi ile (g) bendine tabi olan genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yukarıdaki bentte sayılan şartla birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte 60 günden fazla prime ilişkin borcunun bulunmaması şarttır.” şeklinde idi. Üstte metni verilen maddeye göre; 4/b sigortalıları (eski adıyla Bağ- Kur’lular) ile bunların bakmakla yükümlü olduğu kişiler, SGK’ya 60 günden fazla prim ve her türlü borçlarının bulunmaması durumunda, SGK’nın sunduğu sağlık hizmetlerinden yararlanabilmekte idiler. 19.06.2010 tarihli ve 5997 sayılı Bazı Kanunlarda ve 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla(T.C. Yasalar, 19.06.2010). 5510 sayılı yasanın 67 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi hükmü değiştirilmiştir. Değişiklikten sonra söz konusu (b) bendi hükmü; “60. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi1 ile (g) bendine tabi olan genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yukarıdaki bentte sayılan şartla birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte 21.07.1953 tarih ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 48. maddesine göre tecil ve taksitlendirilerek tecil ve taksitlendirmeleri devam edenler hariç 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması şarttır.” şeklini almıştır. 5510 sayılı yasanın 67 nci maddesinde, 5997 sayılı yasayla 19.06.2010 tarihinden itibaren yapılan değişiklikle birlikte, SGK’ya prim ve her türlü borcu olan 4/b sigortalıları prim borçlarını taksitlendirerek sağlık yardım- 1 60. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendi 4/b sigortalılarını ifade etmektedir. larından yararlanabilme hakkına kavuşmuşlardır. 5997 sayılı yasayla 4/b sigortalılarına getirilen bu imkân, sürekli yürürlükte olan ve uygulaması bulunan bir imkândır. Üstte 4/b sigortalılarının SGK’dan sağlık yardımı almasına ilişkin açıkladığımız koşul ve hususlar, 4/b sigortalısı olan kişilerin 4/b sigortalılık hali kapsamında iken veya 4/b sigortalılık statüleri devam ederken genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanılmasına dairdir.
III- 4/b’YE PRİM BORCU OLANLARIN 4/a SİGORTALISI OLDUKLARINDA GSS YARDIMLARINDAN FAYDALANMA ŞARTLARI
4/b sigortalılık statüsüne 60 günden fazla prim borcu olanların veya prim borçlarını tecil veya taksitlendirmeyenlerin 4/b sigortalılık statüsü kapsamında sigortalı oldukları sürece, SGK’dan genel sağlık sigortası yardımı alamamaktadırlar. Bu ifadelerimiz, 5510 sayılı yasanın 67 nci maddesi hükümleriyle sabittir. Ancak, 4/b sigortalılık statüsüne prim borcu olanların SSK’lı (4/a sigortalısı) olarak işe girmeleri durumunda, 4/b prim borçlarını ödemeden SGK’dan sağlık yardımı alıp alamayacağı konusunda, 5510 sayılı yasa ve bu yasaya istinaden çıkarılan ikincil mevzuatlarda (yönetmelik, tebliğ, genelge vb) herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. 4/b sigortalılık statüsüne prim borcu olanların 4/a sigortalısı olarak işe girmeleri durumunda, 4/b sigortalılık statüsüne ait prim borçlarını ödemeden 4/a kapsamından genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanıp yararlanamayacakları, SGK’nın 09.01.2011 tarihli ve 463654 varide numaralı sağlık provizyon aktivasyon sistemi (SPAS) konulu talimat yazısı ve bu yazıya istinaden oluşturulan SPAS bilgi işlem alt yapısı sistemine göre karar vermek gerekmektedir. SGK’nın 09.01.2011 tarihli ve 463654 varide numaralı (SPAS) konulu talimat yazısı ve bu yazıya istinaden oluşturulan SPAS bilgi işlem alt yapısı sistemine göre, 4/b sigortalılık statüsüne prim borcu olan bir kişi 4/a sigortalılık statüsüne tabi bir işe girdiğinde, 4/b sigortalılık prim borcunu ödemese bile 4/a kapsamından sağlık yardımı alabilmektedir.
Yani, SGK’nın bilgi işlem sistemi buna izin vermektedir. Örnek olarak; Bay A, 10.05.2009’da vergi mükellefiyet kaydından dolayı 4/b sigortalısı olmuştur. Bay A, 20.06.2012’de 4/a sigortalılık statüsüne tabi bir işe girmiştir. Bay A’nın 4/b sigortalılık statüsüne ait ödenmemiş yaklaşık 6500 TL prim borcu bulunmaktadır. Bu durumda, Bay A’nın 4/b sigortalılık statüsüne prim borcu olsa bile, SPAS bilgi işlem programı Bay A’nın 4/a sigortalılık statüsü kapsamında sağlık yardımı almasına provizyon (onay, izin, karşılık) vermektedir. Bilindiği üzere, 5510 sayılı yasa kapsamında bir işverene tabi olarak çalışanlar 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında, bağımsız çalışanlar 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında, kamu görevlileri ise, 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında zorunlu olarak sigortalı sayılmışlardır.
SGK’ya ait SPAS bilgi işlem programı, genel sağlık sigortasından yararlanacak olanların prim borcu sorgulamasını üstteki paragrafta belirtiğimiz her bir sigortalılık hali (4/a, 4/b ve 4/c) için ayrı ayrı değerlendirip yapmaktadır. Şöyle ki; bilindiği ve üstte belirttiğimiz üzere, bağımsız çalışanlar 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı kabul edilmişlerdir. Vergi mükellefiyetine istinaden 4/b sigortalısı olanlar 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 1 numaralı alt bendi kapsamında, vergiden muaf olanlar 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 2 numaralı alt bendi kapsamında, şirket ortakları 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 3 numaralı alt bendi kapsamında, tarımda bağımsız çalışanlar 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 4 numaralı alt bendi kapsamında sigortalı kabul edilmişlerdir. Hizmet akdi ile çalışanlar 4/a sigortalısı, tarım işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar ek 5 inci madde kapsamında 4/a sigortalısı sayılmışlardır.
İşte, SPAS programı genel sağlık sigortasından yararlanacak olanlara aktivasyon verirken, her bir sigortalılık statüsünü müstakil olarak değerlendirmekte ve sigortalılık statüleri ve bu sigortalılık statüleri kapsamındaki alt bent sigortalılık hallerine ait prim borcu olanları genel sağlık sigortası yardımlarından faydalandırmamaktadır. Örnek olarak; Bay B, 2009 yılından itibaren 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 4 numaralı alt bendi kapsamında (4-1-b-4) sigortalı (tarım Bağ-Kur’lusu) olmuştur. Bay B’nin tarım sigortalılığına ait ziraat odası kaydı ve prim borçları devam ederken, 12.03.2012’de vergi mükellefiyetinden dolayı 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 1 numaralı alt bendi kapsamında sigortalı olmuştur. Bay B, 13.03.2012’de bir aylık prim borcunu ödeyerek, SGK’dan GSS yardımlarından faydalanma talebinde bulunmuştur. Bu durumda Bay B’nin talebi reddedilecektir. Çünkü Bay B’nin (4-1-b-4) kapsamındaki sigortalılıktan dolayı oluşan prim borcu varken (4-1-b-1) kapsamındaki sigortalılığından dolayı SGK’ya borcu olsa bile, SGK tarafından Bay B’ye sağlık yardım hakkı verilmeyecektir. Örnek 2: Bayan C, bir limited şirketin ortaklığından dolayı 20.04.2010 tarihinde 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 3 numaralı alt bendi kapsamında sigortalı olmuştur. Bayan C, şirket ortaklarıyla anlaşamayınca 20.09.2011’de şirket ortaklığından ayrılarak 01.10.2011’de isteğe bağlı sigortalı olmuştur. Böyle bir durumda, bayan C, 5510 sayılı yasa kapsamında isteğe bağlı sigortalı olsa ve bu isteğe bağlı sigortalılıktan dolayı SGK’ya hiç prim borcu bulunmasa bile, şirket ortaklığından dolayı oluşan prim borçlarını ödemediği sürece SGK’dan sağlık yardım alması mümkün değildir.
Örnek 3: Bayan D, 25.05.2010’da tarım işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışmasından dolayı 5510 sayılı yasanın ek 5 inci maddesi kapsamında tarım sigortalısı (tarım SSK) olmuş ve primlerini prim ödemekle kendisi yükümlü olduğu halde ödeyememiştir. Daha sonraları ise, Bayan D 12.03.2012’de bir işverene tabi olarak çalışmaya başladığı için 5510 sayılı yasa kapsamında 4/a sigortalısı olmuştur. Böyle bir durumda, 5510 sayılı yasanın ek 5 inci maddesi kapsamındaki sigortalılık ile 5510 sayılı yasanın birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılık aynı sigortalılık kapsamındaki sigortalılık türü (yani 4/a veya eski adıyla SSK sigortalılığı) olarak kabul edildiği için, Bayan D, ek 5 inci madde kapsamındaki sigortalılık sürelerine ilişkin prim borcunu ödemeden, SGK’dan sağlık yardımı alamayacaktır.
Örneklerden anlaşılacağı üzere, 4/b sigortalılık statüsünün alt bentleri kapsamındaki sigortalılık türlerinden herhangi birisine prim borcu olanlar 4/b sigortalılık statüsünde iken SGK’dan sağlık yardımı alamamaktadırlar. Tarım SSK’lılığına prim borçları olanlar ise, bu borçlarını ödemeden 4/a kapsamından sağlık yardımı alamamaktadır.
IV- SONUÇ:
SGK’nın sağladığı genel sağlık sigortası yardımlarından faydalanırken, sigortalıdan prim borcu bulunmaması şartının aranılıp aranılmayacağı, 28.08.2008 tarihli Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği’nin 14 üncü maddesine göre belirlenmektedir. Bahse konu 14 üncü maddede, bütün 4/b sigortalıları, isteğe bağlı sigortalılar ve ek 5 inci madde kapsamında sigortalı olanların bizzat kendileri prim ödemekle yükümlüdür. 4/a sigortalılarının prim ödeme yükümlüsü işverenleri, 4/c sigortalılarının prim ödeme yükümlüsü ise kamu idareleridir. Prim ödeme yükümlüsünün kimler olduğu hususu göz önünde bulundurularak, SGK tarafından SPAS adlı bir bilgi işlem programı geliştirilmiştir. Bu programın uygulanmasına ilişkin olarak SGK merkez teşkilatınca taşra teşkilatına 09.01.2012 tarihli ve 463654 varide numaralı sağlık provizyon aktivasyon sistemi (SPAS) konulu talimat yazısı gönderilmiştir. Bu talimat yazısı ve SGK’nın SPAS bilgi işlem programına göre; a) 4/b sigortalılık statüsü kapsamındaki hizmet sürelerinden dolayı SGK’ya prim borcu olan kişiler 4/a veya 4/c sigortalısı olduklarında, 4/b prim borçlarını ödemeseler dahi, 4/a sigortalılık statüsü kapsamındaki genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanabilmektedirler. b) 5510 sayılı yasanın 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin alt bentleri kapsamından herhangi birisine (vergi mükellefiyetine göre kurulan 4/b sigortalılığı, vergiden muaf mesleklere göre kurulan 4/b sigortalılığı, şirket ortaklığına istinaden kurulan 4/b sigortalılığı, tarımda bağımsız çalışmaya göre kurulan 4/b sigortalılığı) göre 4/b sigortalısı iken, başka bir alt bent kapsamında 4/b sigortalısı olunması durumunda, önceki alt bende tabi sigortalılığa ait prim borcu ödenmeden, sonradan tabi olunan alt bent kapsamındaki 4/b sigortalılığından dolayı –prim borcu bulunmasa bile- genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanılması mümkün değildir. c) 5510 sayılı yasanın ek 5 inci maddesi kapsamında tarım sigortalısı (tarım SSK) olanların prim ödeme yükümlüsü bizzat kendileri olduğundan, tarım SSK sigortalılığına prim borcu olan kişilerin, daha sonradan 4/a sigortalısı olmaları durumunda, tarım SSK sigortalılığına prim borçlarını ödemedikleri sürece 4/a sigortası kapsamında genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanamazlar.
Özetle, SPAS programı SGK’nın sağladığı genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanacak vatandaşların prim borcu sorgulamasını yaparken, her bir sigortalılık hali (4/a, 4/b ve 4/c) için ayrı ve müstakil sorgulama yapmakta ve ona göre GSS müstahaklığına provizyon vermektedir.
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (19.06.2010). 5997 Bazı Kanunlarda ve 190 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun.
Ankara : resmi Gazete (27616)
Vakkas DEMİR*
SGK Müfettişi
