Sosyal sigorta işlemleri yönetmeliğinde yapılan Değişiklikler ve bunların değerlendirilmesi
Raşit ULUBEY
(ÇSGB İş Başmüfettişi)
I. Başlangıç
Zorunlu sosyal sigorta konusu 31.05.2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir.
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde değişiklik yapılmıştır. Bu makalemizde söz konusu Yönetmelikte yapılan değişiklikler ele alınıp, değerlendirilecektir.
II. Konu
1- “Hizmetlerin Tespiti” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Hizmetlerin tespiti” başlıklı maddesinde yer alan “Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarının işyerinde yaptıkları durum tespiti sırasında, sigortalı, işyerinde çalışan diğer sigortalılar, işyeri mahallinde bulunanlar veya işveren beyanına dayanılarak yaptıkları ve tespit tarihinden önceki bir yıllık süreye ilişkin hizmetler de sigortalılıkta dikkate alınır.” Cümlesine, yapılan değişiklikle “Bir yıllık süreyi aşan sigortalı çalışmalar ise her zaman düzenlenebilir nitelikte olmayan kanunen geçerli kayıt ve belgeler ile kanıtlanmak şartıyla dikkate alınabilir.” Cümlesi ilave edilmiştir (Madde 26, fıkra iki).
Buna göre, daha önce yalnızca bir yıla kadar olan sigortalılık süresi, Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca işyerlerinde yapılan durum tespiti sırasında dikkate alınmaktayken, yapılan değişiklikle buna ilaveten, bir yıllık süreyi aşanların da kanunen geçerli kayıt ve belgeler ile kanıtlanmak kaydıyla dikkate alınabileceği hükmü getirilmiştir.
2- “Sigortalılara Verilecek İstirahatlar” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Sigortalılara verilecek istirahatlar” başlıklı maddesinde bulunan “Kurumca” ibaresi “Bakanlıkça” olarak değişmiştir. Ayrıca, aynı maddeye göre daha önce Kurumca yetkilendirilen tek hekim veya sağlık kurulu tarafından verilecek istirahatlar, örneği Kurumca belirlenecek belgenin doldurulması veya elektronik ortamda düzenlenmesi suretiyle verilmekteyken, yapılan değişiklikle, fiziki ortamda verilmesi hususu çıkarılmak suretiyle yalnızca elektronik ortamda verilir hale dönüştürülmüştür (Madde 39, fıkra beş ve yedi).
Yine yapılan düzenlemeyle, Kurumca yetkilendirilen tek hekim veya sağlık kurulu tarafından elektronik ortamda Kuruma gönderilen bu belgenin, işveren tarafından da elektronik ortamda görüntülenebilmesinden, eksik gün bildiriminin işverence Kuruma gönderilmesi için yapacağı tebligatın yerine geçmesi durumu ortaya çıkmıştır (Madde 39, fıkra yedi).
Bu çerçevede, sigortalılara verilen istirahatlar konusunda Sosyal Güvenlik Kurumuna fiziki ortamda bildirim yapılması ile Sosyal Güvenlik Kurumunca tek hekim veya sağlık kurulu tarafından sigortalılara verilen istirahatlar için işverenin eksik gün bildirimi yapması kaldırılmıştır.
3- “Geçici İş Göremezlik Ödeneğinin Ödenmesi” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi” başlıklı maddesinde, tarım ve orman işlerinde süreksiz çalışanların geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilmeleri için iş kazasının olduğu tarihten en az 10 gün önce tescil edilmiş olmaları ile sigortalılıklarının sona ermemiş bulunması aranmaktayken, yapılan değişiklikle bunlara ilaveten prim ve prime ilişkin herhangi bir borcunun bulunmaması koşulu getirilmiştir (Madde 40, fıkra bir, bent e).
Geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi sürecine ilişin hususlarla ilgili aynı maddedeki “İstirahatlı olduğu dönemde işyerinde çalışıp çalışmadığı,” ibaresi birden fazla işyerinde çalışanları da kapsamak üzere “Bir veya birden fazla işyerinde çalışan sigortalının istirahatlı olduğu dönemde işverenleri tarafından işyerlerinde çalışıp çalışmadığı,” şeklinde (Fıkra dokuz, bent a), yine aynı maddedeki “Viziteye çıktığı/istirahatın başladığı tarih itibarıyla prim ödeme hâlinin devam edip etmediği,” ibaresi, “Sağlık hizmet sunucusuna müracaat ettiği/istirahatın başladığı tarih itibarıyla prim ödeme hâlinin devam edip etmediği,” olarak (Fıkra dokuz, bent c) değişmiştir.
Aynı maddedeki “Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrası (b) bendi kapsamındaki sigortalılar sadece, istirahat raporlarıyla birlikte PTT bank veya banka hesap numaralarını Kuruma bildirirler, bunlardan Kurumca çalışmadığına dair beyan dışında bilgiler istenmez.” Hükmü, “Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalılardan istirahat raporlarıyla birlikte, istirahatlı olduğu dönemde işyerinde çalışmadığına dair yazılı veya elektronik ortamda beyanı istenir, bunların dışında bilgi ve belge istenmez.” Olarak düzenlenmiştir (Madde 40, fıkra oniki).
4- “Sürekli İş Göremezlik Geliri” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Sürekli iş göremezlik geliri” başlıklı maddesindeki “Örneği Kurumca hazırlanan tahsis talep dilekçesi ile ilgili üniteye başvurması yeterlidir. Tahsis talep dilekçesine bir adet belgelik fotoğraf eklenir.” İbaresi “Örneği Kurumca hazırlanacak tahsis talep dilekçesini doğrudan Kuruma vermesi veya posta yoluyla ya da elektronik ortamda göndermesi gerekir.” şekline dönüştürülmüştür (Madde 41, fıkra üç).
Yapılan değişiklikle, daha önce aranan şahsen müracaat zorunluluğu kaldırılarak, şahsen, posta yolu, elektronik ortam şeklinde alternatif başvuru yapılabilmesi mümkün kılınmıştır.
5- “İşverenin ve Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “İşverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı maddesinde yapılan değişiklikle, sigortalının bildirilmesi gereken kanuni süre içerisinde meydana gelen iş kazalarında, 5510 sayılı Kanun’un “Süresinde Bildirilmeyen Sigortalılıktan Doğan Sorumluluk” başlıklı 23’üncü madde hükümlerinin uygulanmayacağı hususu ilave edilmiştir (Madde 45, fıkra altı).
Bu değişiklikle, 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrası (a) ve (b) bendi kapsamındaki sigortalıların süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmemesi durumunda, bu kişiler hakkında meydana gelen iş kazalarında ilgililerin gelir ve ödenekleri hakkında yapılacak işleme ilişkin düzenlemeleri içeren 23’üncü madde hükümlerinin uygulanmaması ortaya çıkmıştır.
6- “Sevk İşlemleri” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Sevk işlemleri” başlıklı maddesinde yapılan değişiklikle, Yönetmeliğe “İkinci ve üçüncü fıkralardaki sigortalıların sevk işlemi yapılıp da aylık bağlanmadan önce prim borçlarını ödemesi ve malul sayılmaları durumunda, sevk işlemlerine ilişkin masraflar Kurumca karşılanır.” Hükmü ilave edilmiştir (Madde 50, fıkra dört).
Yapılan bu değişiklik, eski SSK ve Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılar için getirilmiş olup, eski Emekli Sandığı kapsamındaki sigortalıları kapsamamaktadır.
7- “Ölüm Toptan Ödemesi ve İhyası” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Ölüm toptan ödemesi ve ihyası” başlıklı maddesinde yer alan; ölüm toptan ödemesi yapılabilmesi için, hak sahiplerinin örneği Kurumca hazırlanacak tahsis talep dilekçesi ile Kuruma başvurmalarının şart olduğuna ilişkin hüküm, yeni düzenlemede, başvurunun doğrudan Kuruma verme veya posta yoluyla ya da elektronik ortamda gönderme şeklinde yapılacağı şeklinde değişmiştir (Madde 63, fıkra iki).
Aynı maddeye; sigortalının toptan ödeme tutarına, varsa hizmet borçlanmaları ile isteğe bağlı sigorta primlerinin dahil edileceği, ancak, kısa vadeli (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık) sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primlerinin toptan ödeme yoluyla ödenmeyeceği hükmü ilave edilmiştir (Madde 63, fıkra beş).
8- “Ülkemiz ile Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Olmayan Ülkelerde Çalışan Sigortalılara Sağlanan Haklar” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde çalışan sigortalılara sağlanan haklar” başlıklı maddesinde bulunan; durumu bu Yönetmeliğin 86’ncı maddesine uygun olan sigortalının, tedavi gördüğü sağlık tesislerinden alacağı raporlarda belirtilen tedavi ve istirahat sürelerine ait, Kanuna göre hak kazandığı geçici iş göremezlik ödenekleri ve emzirme ödeneğinin, raporun Kurumca tasdik edilme şartı aranmaksızın Türk Lirası olarak ödeneceğine ilişkin hüküm, “bu ödeneklere ait belgelerin ilgili ülkede bulunan Ülkemiz dış temsilciliklerince onanması halinde” ibaresinin eklenmesi suretiyle, durumu 86’ncı maddeye uygun olan sigortalının, tedavi gördüğü sağlık tesislerinden alacağı raporlarda belirtilen tedavi ve istirahat sürelerine ait, Kanuna göre hak kazandığı geçici iş göremezlik ödenekleri ve emzirme ödeneğinin, bu ödeneklere ait belgelerin ilgili ülkede bulunan Ülkemiz dış temsilciliklerince onanması halinde Kurumca ayrıca tasdik edilme şartı aranmaksızın Türk Lirası olarak ödeneceği şeklinde değiştirilmiştir (Madde 88, fıkra iki).
Daha önce yurt dışı tedavi ve istirahat için geçici iş göremezlik ve emzirme ödeneklerinin ödenmesinde raporun Kurumca tasdik edilme koşulu aranmaksızın doğrudan ödenebilmekteyken, yapılan değişiklikle bu durum, ilgili ülkedeki dış temsilciliklerimizce onanması koşuluna bağlanmıştır.
9- “Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Düzenlenmesi, Verilmesi ve Saklanması” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi, verilmesi ve saklanması” başlıklı maddesinde bulunan; “İdare mahkemesi kararlarına göre görevlerine iade edilen sigortalı personel ile ilgili olarak kesinleşen mahkeme kararının idareye tebliğ edildiği tarihini takip eden günden,” hükmünden “kesinleşen” ibaresi çıkarılmıştır (Madde 102, fıkra üç, bent e).
Buradan mahkeme kararı kesinleşmese de bu mahkeme kararının idareye tebliğ edildiği tarihini takip eden günden başlamak üzere Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilecek süreler içinde verilecek ek veya asıl aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde verilmiş kabul edileceği ortaya çıkmaktadır.
Yönetmeliğin aynı maddesine “Kamu kurumlarında Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (eski SSK) kapsamında çalışan sigortalılar için idare mahkemesi kararları veya idarece verilen kararlar gereğince geriye yönelik ücret ödenmesi halinde, mahkeme kararının idareye tebliğ edildiği tarihi takip eden günden veya idarenin karar tarihinden itibaren,” hükmü ilave edilmiştir. Bu hükmün ilavesiyle, belirtilen tarihten başlamak üzere Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilecek süreler içinde verilecek ek veya asıl aylık prim ve hizmet belgeleri, yasal süresi içinde verilmiş kabul edilecektir (Madde 102, fıkra üç, bent h).
Yönetmeliğin aynı maddesinde yer alan “50” rakamının “30” olarak değişmesi suretiyle metin “Genel bütçeye dahil dairelerin, özel bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, fonların, belediyelerin, il özel idarelerinin, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmelerin, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşların, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin % 50’sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarının, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve üst kuruluşlarının, sendikaların, vakıfların, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşların işyerleri ve toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile 30 ve üzerinde sigortalının çalıştırıldığı aylara ilişkin özel sektör işyerlerinde eksik gün bildirim nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesinde belirtilmesi yeterlidir. Bu işyerleri için ayrıca eksik gün bildirim formu ile eki belgeler aranmaz.” Şeklinde düzenlenmiştir (Madde 102, fıkra ondört).
10- “Sigorta Primlerinin Ödenme Süresi ve Erken Ödeme” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Sigorta primlerinin ödenme süresi ve erken ödeme” başlıklı maddesine “Kamu kurumlarında Kanunun (5510 sayılı) 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (eski SSK) kapsamında çalışan sigortalılar için idare mahkemesi kararları veya idarece verilen kararlar gereğince geriye yönelik ücret ödenmesi halinde mahkeme kararının idareye tebliğ edildiği tarihi takip eden günden veya idarenin karar tarihinden itibaren,” hükmü eklenmiştir (Madde 108, fıkra dört, bent i).
Böylece, idareye tebliği izleyen tarih veya idarenin karar tarihinden başlamak üzere Kurumca çıkarılacak tebliğde belirtilecek süreler içinde sigorta primlerinin ödenmesi durumunda, bunun yasal süresi içinde ödenmiş kabul edileceği belirtilmiştir.
Aynı maddede bulunan “Kurum, Kanunun 44üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 4 numaralı alt bendi kapsamında sigortalı olarak tescil edilmiş olanların prim borçlarını, diğer tahsilat yolları dışında, sattıkları tarımsal ürün bedellerinden borç tutarını geçmemek kaydıyla % 5 oranında kesinti yaptırmak suretiyle tahsil eder. Kurum bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esasları tebliğ ile belirler.” Hükmündeki “% 5 oranında kesinti yaptırmak suretiyle tahsil eder.” İbaresi değiştirilmek suretiyle “…kesinti yapmaya, kesinti oranını % 5 oranına kadar belirlemeye yetkilidir…” şekline dönüştürülmüştür (Madde 108, fıkra beş).
Maddede daha önde % 5 olan kesinti miktarı yönetmelik değişikliğiyle esnetilerek kesinti oranının % 5’in altında belirlenebilmesini mümkün kılmış, belirlenebilecek azami miktarı % 5 olarak sınırlandırmıştır (Madde 108, fıkra beş).
11- “Araştırma ve Re’sen Yapılacak İşlemlerde Ortak Hükümler” Başlıklı Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Araştırma ve re’sen yapılacak işlemlerde ortak hükümler” başlıklı maddesinde hüküm” İşyerlerinde;
a) Fiilen veya işyeri kayıtlarından tespit edilecek her türlü bilgiden ya da kamu idareleri ile 5411 sayılı Kanun kapsamındaki kuruluşlar tarafından düzenlenen belge veya bilgilerden, çalıştığı tespit edildiği halde bu çalışmaları Kuruma bildirilmeyen veya eksik bildirilen,
b) Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığına veya eksik ücret ödendiğine dair belgeleri Kuruma verilmeyen veya verilen bu belgeler Kurumca geçerli sayılmayan, sigortalılar ile ilgili olarak düzenlenmesi gereken, sigortalı işe giriş bildirgesi ve aylık prim ve hizmet belgesi ünitece yapılacak bir ay süreli tebligat ile ilgili işveren veya alt işverenden istenir.” Şeklindeyken, bu son cümlesine “sigortalı işten ayrılış bildirgesi” ibaresi eklenmek suretiyle “sigortalılar ile ilgili olarak düzenlenmesi gereken, sigortalı işe giriş bildirgesi sigortalı işten ayrılış bildirgesi ve aylık prim ve hizmet belgesi ünitece yapılacak bir ay süreli tebligat ile ilgili işveren veya alt işverenden istenir.” Durumuna dönüştürülmüştür (Madde 112, fıkra sekiz).
12- “Eski Gelir ve Aylıklarda Durum Değişiklikleri ve Alt Sınır Aylığı” Başlıklı Geçici Maddesinde Yapılan Değişiklik
Yönetmeliğin “Eski gelir ve aylıklarda durum değişiklikleri ve alt sınır aylığı” başlıklı geçici maddesinde yapılan değişiklikle, Yönetmeliğe, Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bendi kapsamındaki sigortalıların hak sahiplerine bağlanan ölüm aylıklarında bir veya iki hak sahibi için ödenecek alt sınır aylıklarının sigortalının aylığından fazla olması durumunda, sigortalının aylığı, tamamı dağıtılacak şekilde hak sahiplerine hisseleri oranında ödeneceği hükmü ilave edilmiştir (Geçici Madde 4, fıkra altı).
13- “Bazı Sigortalıların Prim Ödeme Gün Sayıları” Başlıklı Geçici Madde İlâvesi
Yönetmeliğe “Bazı sigortalıların prim ödeme gün sayıları” başlıklı geçici madde olarak “Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan köy muhtarları, (b) bendinin (4) numaralı alt bendinde yer alan tarımsal faaliyette bulunanlar, Kanunun ek 5 ve ek 6′ ncı maddelerine tabi sigortalılar ile Kanunun geçici 16’ncı maddesinin üçüncü fıkrası kapsamında isteğe bağlı sigorta primi ödeyen kadın sigortalılardan alınacak prim miktarına bakılmaksızın ay içinde sigortalılığın başlaması ve sona ermesi halleri hariç olmak üzere prim ödeme gün sayısı 30 gün olarak kabul edilir.” Hükmü eklenmiştir (Geçici Madde 30).
Bu şekilde, prim ödeme miktarı ne olursa olsun bazı kimseler için ay içindeki sigortalılık süresinin 30 gün olarak kabul edilmesi esası getirilmiştir.
14- “Aylık ve Gelirlerin Birleşmesi” Başlıklı Geçici Madde İlâvesi
Yönetmeliğe “Aylık ve gelirlerin birleşmesi” başlıklı geçici madde olarak “İştirakçiliği Kanunun yürürlük tarihinden önce başlayan, Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılar hariç olmak üzere, sigortalı veya hak sahiplerinin Kanunun yürürlük tarihinden önce;
a) Bir dosyadan gelir veya aylık almakta iken Kanunun yürürlük tarihinden sonra yeni bir dosyadan gelir veya aylığa hak kazanması halinde; eski ve yeni sigortalılık halinin aynı olması durumunda Kanunun 54’üncü maddesi, farklı olması durumunda ise Kanunun yürürlük tarihinden önceki kanunların mülga hükümleri uygulanır.
b) Birden fazla dosyadan gelir ve aylık almakta iken Kanunun yürürlük tarihinden sonra yeni bir dosyadan gelir ve aylığa hak kazanması halinde, yeni bağlanacak dosyadaki gelir ve aylık miktarı da dahil olmak üzere (a) bendinde belirtilen şekilde mukayese işlemi yapılarak en düşük miktarlı dosya kapsamdan çıkarılır.
(a) ve (b) bentlerine göre yapılan değerlendirme sonucunda, tercih durumları hariç olmak üzere sigortalı ve hak sahiplerine ödenecek gelir ve aylıklara ilişkin dosya sayısı ile gelir ve aylık miktarı, Kanunun yürürlük tarihinden önceki dosya sayısı ile gelir ve aylık miktarının altında olamaz.” Hükmü ilâve edilmiştir (Geçici Madde 31).
III. Sonuç
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişiklikle, daha önce yalnızca bir yıla kadar olan sigortalılık süresi, Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca işyerlerinde yapılan durum tespiti sırasında dikkate alınmaktayken, yapılan değişiklikle buna ilaveten, bir yıllık süreyi aşanların da kanunen geçerli kayıt ve belgeler ile kanıtlanmak kaydıyla dikkate alınabileceği hükmü getirilmiştir.
Yine yapılan değişiklikle, Kurumca yetkilendirilen tek hekim veya sağlık kurulu tarafından verilecek istirahatların, Kuruma yalnızca elektronik ortamda verileceği düzenlenmiştir.
Yönetmelikte yapılan bir başka değişiklikle şahsen müracaat zorunluluğu kaldırılarak, şahsen, posta yolu, elektronik ortam şeklinde alternatif başvuru yapılabilmesi mümkün kılınmıştır.
