Sermaye piyasasının düzenli ve verimli işleyebilmesi için çeşitli kurumlar beraberce faaliyet göstermektedir.
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) sermaye piyasasını düzenleyen ve denetleyen kamu kurumudur. SPK’nın temel görevi piyasanın işleyiş kurallarını belirlemek, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamak, ilgili kurumların belli kurallar çerçevesinde faaliyet göstermesini sağlamak ve yatırımcıların haklarını korumaktır.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), hisse senetleri, varantlar, hazine bonoları, devlet tahvilleri, özel sektör tahvilleri, yabancı menkul kıymetler ve uluslararası menkul kıymetlerin alım ve satımının yapıldığı borsadır.
Vadeli işlem piyasaları, ilerideki bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşması yapılmak üzere herhangi bir malın veya finansal aracın
, bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında (VOB) hisse senedi, döviz, faiz ve emtia ürünlerine bağlı vadeli işlem kontratları işlem görmektedir.
İstanbul Altın Borsası (İAB) kıymetli madenlerin işlem gördüğü borsadır. Bu borsanın üyeleri menkul kıymet borsalarının üyelerinden farklıdır. Yetkili bankalar
, kıymetli maden aracı kurumları, kıymetli maden üretimi veya ticareti yapan kuruluşlar bu piyasada işlem yapabilmektedir. ,
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) sermaye piyasasında faaliyet gösteren banka ve aracı kurumların üye olduğu, özdüzenleyici bir meslek kuruluşudur. Birlik, sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin geliştirilmesi; birlik üyelerinin dayanışma, özen ve disiplin içinde çalışmalarının sağlanması; haksız rekabetin önlenmesi ve mesleki konularda üyelerin aydınlatılması için çalışmaktadır.
“Aracı kuruluş” terimi; aracı kurumlar, vadeli işlemler aracılık şirketleri ve bankaları ifade etmektedir. Aracı kuruluşlar Sermaye Piyasası Kanununda belirtilen faaliyetlerde bulunabilirler. Aracı kuruluşlar her bir faaliyet için (Bk. Soru 15) SPK’dan yetki belgesi almak zorundadırlar. Aracı kurumlar aldıkları yetki çerçevesinde tüm piyasalarda (hisse senedi, varant, tahvil/bono, türev) alım-satım yapabilirken, bankaların hisse senedi piyasasında işlem yapma imkânı bulunmamaktadır. Vadeli işlemler aracılık şirketleri ise yalnızca türev piyasalarında işlem yapabilmektedir. Tüm aracı kuruluşlara ve faaliyet yetkilerine ilişkin bilgiler TSPAKB’nin internet sitesinde güncel olarak yer almaktadır.
Halka açık şirketler, hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya ortak sayısının 250’yi aştığı belirlenip halka arz edilmiş sayılan anonim şirketlerdir. Her halka açık şirket borsada işlem görmüyor olabilir. Borsaya kote olan şirketler İMKB’de işlem gören şirketleri ifade etmektedir.
İMKB’de ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında yapılan tüm alım-satım işlemlerinin takası, (alış işlemlerinde paranın ödenip menkul kıymetin teslim alınması; satış işlemlerinde menkul kıymetin teslim edilip paranın alınması) Takasbank tarafından gerçekleştirilmektedir. Takasbank, ayrıca İMKB üyesi banka ve aracı kurumlara çeşitli bankacılık hizmetleri sunmaktadır.
Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) her yatırımcının hisse senetleri, özel sektör borçlanma araçları ve yatırım fonu paylarının kaydını tutar ve saklamasını yapar. İkinci işlevi ise Yatırımcıları Koruma Fonu’nu yönetmektir.
Yatırımcıları Koruma Fonu (YKF), aracı kurumların mali durumlarının bozulması durumunda, özellikle küçük yatırımcıların zarara uğramalarının önlenmesi amacıyla kurulmuştur. Fon, Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından yönetilmektedir.
Portföy yönetim şirketleri, özel olarak portföy yöneticiliği (Bk. Soru 18) faaliyetinde bulunmak üzere yetki belgesi alan şirketlerdir. Bu şirketler yatırım fonları (Bk. Soru 13) ile kurumsal ve özel yatırımları yönetirler.
Derecelendirme şirketleri
Öte yandan, daha geniş anlamda finansal sistemde Hazine ve Merkez Bankası’nın da düzenleyici rolleri bulunmaktadır.
T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ülkenin ekonomi politikaları çerçevesinde hazine işlemleri, kamu finansmanı, yabancı ülke ve kuruluşlardan borçlanma, ülkenin finansman politikaları çerçevesinde sermaye akımlarına ilişkin düzenleme ve işlemlerin yanı sıra, sigortacılık sektörüne ilişkin izleme ve düzenleme faaliyetlerini yürütmektedir. İAB’ye ilişkin düzenlemeler de Hazine tarafından yapılmaktadır.
Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) görevleri arasında finansal sistemde istikrarı sağlamak, para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak bulunmaktadır. TCMB, para politikası doğrultusunda para arzının ve ekonominin likiditesinin düzenlenmesi amacıyla, menkul kıymet alım-satımı, repo ve ters repo, menkul kıymetlerin ödünç alınıp-verilmesi gibi işlemleri yapabilmektedir.
