KIDEM TAZMİNATI HESABINDA DİKKATE ALINACAK HAK VE ÖDEMELER İLE DİKKATE ALINMAYACAK HAK VE ÖDEMELER
I. Giriş
İşyerinde en az bir yıl süre ile çalışan işçiye kanunda belirtilen diğer koşulları da sağlaması durumunda, işçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesi devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında ödenen tazminata kıdem tazminatı denir. Kıdem tazminatı, işçinin son brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Eğer işçinin aldığı son ücret asgari ücretten düşük ise kıdem tazminatı asgari ücret üzerinden hesaplanır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur. Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. İşçilerin kıdemleri, iş sözleşmesinin devam etmiş veya fasıllarla akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır.
Kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 4857 sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesinin birinci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdî ve Kanun’dan doğan menfaatler de göz önünde tutulur. Bu makalemiz de, kıdem tazminatı hesaplanırken hangi ücretler kıdem tazminatına dahil edilecek, hangi ücretler kıdem tazminatından muaf tutulacak, onun üzerine olacaktır.
II.Kıdem Tazminatı Hesabında Dikkate Alınacak Haklar ve Ödemeler
Günümüzde çalışma hayatında önemli konulardan biri olan kıdem tazminatı hesaplanmasında işçinin normal brüt ücretinin dışında iş mevzuatı ve Yargıtay kararları ışığında kıdem tazminatı hesaplanmasında aşağıda belirtilen hak ve ödemeler göz önünde bulundurularak yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede;
İkramiyeler: İkramiyenin kaynağı bir kanun veya sözleşme ise kıdem tazminatı hesabında dikkate alınacaktır. Durum böyle değilse, işveren hiçbir yasal veya sözleşmeden doğan yükümlülüğü olmadığı halde işçileri ödüllendirmek, çalışmalarını teşvik etmek için bazı ikramiyeler ödemişse, bu ödemelerin süreklilik kazanıp kazanmadığı önem taşımaktadır. Eğer sürekli ödeme niteliği taşıyan bir ikramiye ise kıdem tazminatı hesabına dahil edilecektir.
Çocuk Yardımı: Kıdem tazminatı hesabına dahil edilir. Aylık çocuk yardımının kıdem tazminatına yansımasında, çocuk adedine göre oluşan toplam miktarın bir ayı oluşturan gün sayısı olan 30’a bölünmesi gerekir .
Jestiyon İkramiyesi: Sürekli nitelik taşıyan jestiyon ikramiyesi kıdem tazminatının hesaplanmasında ücrete dahil edilecektir .
Yemek Yardımı: Nakdi olarak yapılan yemek yardımı kıdem tazminatı hesabına dahil edilir. Asıl ücrete para ile ölçülmesi mümkün ayni menfaatlerde eklendiğinden, işçiye ayni olarak verilen yemeğin ise değeri hesaplanarak (işçiye verilen bir günlük yemeğin değeri hesaplanır.) kıdem tazminatı hesabına dahil edilir. Bir ay içinde fiili olarak yapılan yemek yardımının toplam değeri 30’a bölünmek suretiyle, kıdem tazminatına esas bir günlük yemek ücreti bulunur.
Vasıta (Taşıt) Ücreti: Kıdem tazminatı hesabına dahil edilir. Hesaplamada vasıta ücreti adı altındaki ödemelerde fiili çalışma günleri için söz konusu olan ve o ay içinde verilen vasıta ücretinin bir günlük tutarının toplam 30 güne bölünmesi gerekir.
Gıda veya Erzak Yardımı: Ayni olarak yapılan gıda yardımının parasal değeri kıdem tazminatı hesabına dahil edilecektir. Örneğin, sözleşme ile işçilere her ay iki kilo et verileceği kararlaştırıldığında, bu etin bedeli kıdem tazminatına esas geniş anlamda ücretin hesabına dahil edilecektir.
Giyecek Yardımı: Birçok toplu iş sözleşmesinde görüldüğü gibi, işveren tarafından işçiye bir sosyal yardım olarak verileceği öngörülen elbiselik kumaş, ayakkabı, palto vb. giyeceklerin para olarak karşılıkları kıdem tazminatına esas ücrette göz önünde bulundurulacaktır.
Aile Yardımı (Zammı): Aile yardımı asıl ücretin eki olarak kabul edilmektedir. Kıdem tazminatının hesabında dikkate alınması gerekir .
Konut Yardımı: Konut yardımı kıdem tazminatı hesabına dahil edilir. Nakdi olarak yapılan konut yardımının bir güne isabet eden miktarı bulunarak asıl ücrete eklenir. Eğer işçi, işverence kiralanan konutta oturuyorsa, işverenin ödediği miktarı esas alınır. İşverene ait konutta kira ödemeden oturuyorsa, konutun emsal kira bedelinin dikkate alınması gerekmektedir.
Yakacak Yardımı: Süreklilik arz eden ayni veya nakdi yakacak yardımı kıdem tazminatına esas ücretin hesabında göz önünde bulundurulur.
İlave Tediyeler: 6772 sayılı İlave Tediye Kanunu ile öngörülen ve süreklilik niteliği taşıdığından Yasa ve sözleşmedeki sınırlar içinde kıdem tazminatının hesabına katılmalıdır .
Bahşişler: 4857 sayılı İş Kanunu’nu 51. maddesi uyarınca; otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerler ile içki verilen ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerden “yüzde” usulünün uygulandığı müesseselerde işveren tarafından servis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına “yüzde” eklenerek veya ayrı şekillerde alınan paralarla kendi isteği ile müşteri tarafından işverene bırakılan yahut da onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları işveren işyerinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemek zorunda olduğundan, bu işyerinde yüzdelerin dışında müşterilerce ödenen paralar asıl ücret niteliğindedir.
Sadece müşterilerin verdiği bahşişlerle çalışan işçi bakımından da bahşişler ücret hükmündedir.
Yüzde usulüyle çalışan işyerleri dışındaki işyerlerinde, işçilere müşteriler tarafından verilen bahşişler bir düzene bağlanmışsa, yani alınan paralar işyerinde çalışan işçiler arasında paylaştırılıyorsa, bunlarda bir ücret ekidir. Belirtilen şekilde toplanan ve dağıtımı yapılan bahşişlerin kıdem tazminatı hesabına dahil edilmesi gerekir. Zira, bu şekilde düzene bağlanan menfaatler bir işe bağlı olarak üçüncü kişilerce ödenmesi, işin gereğinden ve işyerinin geleneğinden kaynaklanması, daimilik arz etmesi ve hesap edilebilir nitelikte olması nedeniyle, kıdem tazminatının hesabına dahil edilebilmesinin tüm koşullarını içermektedir .
III.Kıdem Tazminatı Hesabında Dikkate Alınmayacak Haklar ve Ödemeler
Bununla birlikte çalışma hayatında önemli konulardan biri olan kıdem tazminatı hesaplanmasında işçinin normal brüt ücretinin dışında iş mevzuatı ve Yargıtay kararları ışığında kıdem tazminatı hesaplanmasında aşağıda belirtilen hak ve ödemeler hesaplamaya dahil edilmemesi gerekmektedir.
Bu çerçevede;
Teşvik Primi: Daimilik arz etmeyen ödemeler kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez. Araç, gereç ve diğer ihtiyaç maddelerinin yıllık satışlarından elde edilen gelirlerin belirli bir oranının çalışanlara dağıtılması sebebiyle ödenen primler niteliği itibariyle daimilik arz eden ödemelerden değildir. Bu nedenle kıdem tazminatı hesabında ücrete yansıtılmaz .
Özendirme İkramiyesi (Teşvik İkramiyesi): Teşvik ikramiyesi, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinin 11. fıkrasında yer alan geniş anlamdaki ücret kavramına dahil değildir. Bu nedenle miktarı başarı ve verime bağlı olup devamlılık göstermeyen taltif primi ve teşvik primi kıdem tazminatının hesabına dahil edilemez.
İş Elbisesi Yardımı: İşçiye işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğü/yönetmeliği ve aynı amaçla çıkarılan diğer tüzükler/yönetmelikler uyarınca, yürütülen işin niteliği ve gereği dolayısıyla “kişisel koruma araçları” olarak işverence verilen iş gömleği, ayakkabısı, gözlüğü, eldiveni vb. bir ek ücret olarak kıdem tazminatında dikkate alınmaz. Hatta mevzuat ile tespit edilenlerin dışında toplu iş sözleşmesine konulan hükümlerle işçiye aynı amaçla, işyerinde ve işinde kullanmak üzere kişisel korunma amacı olan giyecek maddeleri verilmesi kararlaştırıldığında da durumda bir değişiklik olmaz.
Öğrenim Yardımı: Öğrenim (tahsil) yardımı, ödeme koşulları itibariyle kıdem tazminatına esas alınacak ücrete yansıyacak nitelikte olmadığından, kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
İşyerinde Kullanılmak Üzere Verilen Sabun ve Havlu: İşyerinde kullanılmak üzere verilen havlu ve sabun sosyal yardım niteliği taşımadığından kıdem tazminatı hesabına katılmazlar.
Yıllık İzin Ücreti: Yıllık izin ücreti asıl ücrete dahil olduğundan, kıdem tazminatı hesabında ayrıca dikkate alınmaz.
Hafta Tatili Ücreti: Çalışılmadan bir iş karşılığı alınan hafta tatili ücreti asıl ücrete dahil olduğundan kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez. Çalışılan hafta tatili günleri için ödenen hafta tatili çalışması ücreti arızi nitelikte olup, devamlılık arz etmediğinden kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti: Çalışılmadan bir iş karşılığı alınan ulusal bayram ve genel tatil ücreti asıl ücrete dahil olduğundan kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez. Çalışılan ulusal bayram ve genel tatil günleri için ödenen ücret arızi nitelikte olup, devamlılık arz etmediğinden kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
Fazla Çalışma Ücreti: Fazla çalışma ücreti devamlılık arz etmeyip, arızi nitelikte olduğundan kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez .
Bayram Harçlığı: Her bayramda düzenli olarak ödenmeyen bayram harçlığı kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez. Ancak, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen ve süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatına esas ücrete dahil edilir.
Harcırah: Harcırah, işçinin geçici, sürekli veya seyyar görevi sırasında yeme, yatma ve yol giderlerini karşılamak amacıyla verilmektedir. Ücrete yapılan bu ilaveler işçinin normal yaşam ortamından uzakta çalışma zorunluluğunun sebep olabileceği arızi masrafları karşılama amacına yönelik olarak verilen ek ödemeler olup, geçici niteliktedir. Bu nedenle kıdem tazminatının hesabına esas alınacak geniş anlamdaki ücrete dahil değildir.
Evlenme Yardımı: Düzenli olarak yapılan bir ödeme olmadığı için kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
Doğum Yardımı: Düzenli olarak yapılan bir ödeme olmadığı için kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
Ölüm Yardımı: Düzenli olarak yapılan bir ödeme olmadığı için kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
Vekâleten Yürütülen Görevin Ücreti: Vekâleten yürütülen görevde geçici olarak çalışma söz konusudur. Vekâlet edilen görev nedeniyle alınan farklı ücret daimilik arz etmeyip, geçici olarak ödenmektedir. Bu nedenle, bir görevi vekâleten yürütürken kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde iş sözleşmesi sona eren işçinin tazminatı esas görevi nedeniyle aldığı ücret üzerinden hesaplanmalıdır.
SSK Primi İşveren Payı: Kıdem tazminatı son brüt ücret üzerinden hesaplanır. SSK primi işveren payı brüt ücret dahilinde olmayıp, Kanun’un işverene yüklediği ücret haricindeki bir yükümlülüktür. Bu nedenle, SSK primi işveren payı kıdeme esas ücrete dahil değildir .
IV. Sonuç
4857 sayılı İş Kanununda kıdem tazminatı; İşçi şayet saat başı, günlük, haftalık ya da aylık ücretle çalışıyorsa “son ücret” üzerinden; parça başı, akort, götürü ve yüzde usulü gibi belirli bir zaman dilimine göre belirlenemeyen ücretle çalışıyorsa son bir yıllık “ortalama ücret” üzerinden hesaplanacaktır.
Ayrıca ücret eklentilerinin kıdem tazminatına esas ücrete dahil edilebilmesi için; işçiye bir menfaat sağlanmış olmalıdır.
İşçiye sağlanan menfaat, para veya para ile ölçülebilir nitelikte olmalı, işçiye sağlanan para ve para ile ölçülebilir menfaatler akitten ya da kanundan doğmalı, işçiye sağlanan para veya para ile ölçülmesi mümkün menfaatler arızi nitelikte olmamalıdır.
Sinan EKŞİ – (ÇSGB İş Müfettiş Yrd.)
Ali Kemal TERZİ –( ÇSGB İş Müfettiş Yrd.)
Gelen arama terimleri:
- kıdem tazminatı hesabında dikkate alınacak ödemeler
