Çalışma hayatını düzenleyen 4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu olmak üzere üç temel kanun bulunmaktadır. Çalışanların durumlarına göre bu üç kanundan birisi uygulanmaktadır. Bültenimizde 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olanların yıllık ücretli izin uygulaması ile ilgili usul ve esaslar açıklanacaktır.
Yıllık ücretli izine hak kazanma
İşçinin yıllık ücretli izne hak kazanabilmesi için deneme süresi dahil 1 yıl çalışmış olması gerekmektedir.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır. Ancak, bir işverenin 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerinde çalışmakta olan işçilerin aynı işverenin işyerlerinde 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına girmeksizin geçirmiş bulundukları süreler de hesaba katılır.
Diğer taraftan, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 55. maddesinde belirtilen süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır.
İşyeri devrinde yıllık izin süresinin hesabı
İşyeri veya işyerinin bir bölümünün hukuki bir işleme dayalı olarak başka birine devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 6. maddesine göre devralan işveren, işçinin hizmet süresinin esas alındığı haklarda, işçinin devreden işveren yanında işe başladığı tarihe göre işlem yapmakla yükümlüdür.
Bu bağlamda, işyeri devrinde işçinin devirden önceki kıdeminin, yıllık izin süresinin hesabında dikkate alınması gerekmektedir.
Hafta tatilinin yıllık ücretli izin süresine etkisi
4857 sayılı İş Kanunu’nun 56. maddesinde, yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günlerinin izin süresinden sayılmayacağı, yine 57. maddesinde de yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretlerinin ayrıca ödeneceği belirtilmiştir.
Buna göre, yıllık ücretli izin kullanımında hafta tatili günlerinin, hak edilen izin süresine eklenmesi gerekmektedir.
Örneğin, A işçisinin iki yıldan bu yana bir işyerinde çalıştığını, çalıştığı işyerinde haftada bir gün hafta tatili kullandığını ve yıllık ücretli izin süresine de 2 haftanın rastladığını varsaydığımızda, bu işçinin yıllık ücretli izin süresi 14 iş günü+ 2 gün hafta tatili olmak üzere 16 gün olacaktır.
Kanuni yıllık ücretli izin süreleri
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
– Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
– Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara 20 günden,
– Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden,
az olamaz.
Yukarıda belertilen yıllık ücretli izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile arttırılabilir.
Ancak, 18 ve daha küçük yaştaki işçiler ile 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
Her yıl izne hak kazanmak için, son izne çıkış gününden değil, son izne hak kazanıldığı günden itibaren bir yılın dolması gerekmektedir.
Bu bağlamda, uygulamadaki tereddütleri de gidermek açısından, işçi beşinci yılın iznini altıncı yılda 14 işgünü olarak, altıncı yılın iznini de yedinci yılda 20 işgünü olarak kullanmaya hak kazanacaktır.
Yıllık ücretli iznin kullanılması
Her yıla ait yıllık ücretli izin süresi, kural olarak bölünmeden bir defada kullanılması gerekmektedir.
Ancak, izin süreleri işveren ve çalışanın karşılıklı mutabık kalması durumunda bir bölümü 10 günden az olmamak üzere, en çok 3’e bölünebilir.
İşçi iznini, işyerinin bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecekse, talep etmesi ve bu durumu belgelemesi halinde 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilecektir. Bu süre bir yıla ait tüm izin süresi içindir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 56. maddesi uyarınca, işveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilememektedir.
İzin kurulu
Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 15. ve 18. maddesi uyarınca, işçi sayısı yüzden fazla olan işyerlerinde işveren veya işveren vekilini temsilen bir, işçileri temsilen iki kişi olmak üzere toplam üç kişiden oluşan izin kurulu kurulması gerekmektedir.
İşçi sayısı yüzden az olan işyerlerinde ise; izin kurulunun görevleri, işveren veya işveren vekili veya bunların görevlendireceği bir kişi ile işçilerin kendi aralarında seçecekleri bir temsilci tarafından yerine getirilir.
İzin çizelgelerini hazırlayıp işverenin onayına sunmakla görevli bu kurul, bir danışma kurulu niteliğindedir.
İzin İsteği ve verilmesi
Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 7. ve 8. maddesi uyarınca, işçiler, izin hakkını kazandıktan sonra izne çıkmak istedikleri tarihi en az bir ay öncesinden işverene bildirirler. İşçi yıllık izin isteminde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar.
İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Ancak, izin sıra ve nöbetleşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak hazırlanır.
Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde; işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir.
Yol izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları anılan sürenin bitiminden önce işe başlatmayabilir.
Toplu izin
Kanunda bulunmadığı halde, Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 10. maddesinde toplu izin uygulaması da düzenlenmiştir.
Buna göre, işveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulayabilir. Bu durumda, toplu izin dönemleri henüz yıllık ücretli izin hakkını kazanmayan işçileri de kapsayacak şekilde belirlenebilecektir. Ancak, ertesi yıl veya yıllarda bu toplu izin yönteminin uygulanmaması halinde, bu durum kazanılmış hak teşkil etmeyecek, izne hak kazanma tarihleri, genel esaslara göre belirlenecektir.
Yıllık İzin Kaydı
Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 20. maddesi uyarınca, işveren; çalıştırdığı işçilerin izin durumlarını gösteren, Yönetmeliğe ekli yıllık izin kayıt belgesini tutmak zorundadır.
İşveren, her işçinin yıllık izin durumunu aynı esaslara göre düzenleyeceği izin defteri veya kartoteks sistemiyle de takip etmesi mümkün bulunmaktadır.
Yıllık izin ücretinin ödenmesi
4857 sayılı İş Kanunu’nun 57. maddesi uyarınca, işveren veya işveren vekili, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye izin dönemine ilişkin ücreti ile ödenmesi bu döneme rastlayan diğer ücret ve ücret niteliğindeki haklarını izine başlamadan önce peşin olarak vermek veya avans olarak ödemek zorundadır.
Yıllık ücretli izine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ya da genel tatil ücretleri de yıllık izin ücretine eklenecektir.
Diğer taraftan, yargı kararlarında da belirtildiği üzere, kanuna ve yıllık iznin işçiyi dinlendirme amacına aykırı olduğundan, hak edilen yıllık izinlerin biriktirilmeden fiilen kullanılması esas olup, çalışanların yıllık izin yerine, ücretini talep etmeleri mümkün değildir.
Ancak, iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde, işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenmesi gerekmektedir.
Yıllık ücretli izinde çalışma yasağı
4857 sayılı İş Kanunu’nun 58. maddesi uyarınca, yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı başka bir işte çalışması yasak olup, çalıştığının anlaşılması halinde, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilecektir.
Yıllık ücretli izin hükümlerine aykırılık
4857 sayılı İş Kanunu’nun 103. maddesinde yıllık ücretli izinle ilgili hükümlere aykırı davranılması halinde ne miktarda idari para cezası uygulanacağı düzenlenmiştir.
Buna göre,
– Yıllık ücretli izni kanuna aykırı olarak bölünen her işçi için
– Yıllık izin ücreti kanuna aykırı şekilde veya eksik ödenen her işçi için,
– İş sözleşmesinin sona ermesinde kullanmadığı iznin ücreti ödenmeyen her işçi için,
– Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırmayan veya eksik kullandırılan her işçi için,
İşveren veya işveren vekiline 220 TL idari para cezası uygulanmaktadır.
Saygılarımızla,
