Sosyal güvenlik primlerinde zamanaşımı uygulaması
Özer DEMİRDİZEN
(Sosyal Güvenlik Denetmeni)
I. Giriş
Zamanaşımı, yasanın belirttiği şartlar altında, bir sürenin geçmesiyle hak kazanma, yürürlükten kurtulma, hak veya yetkiyi kaybetme gibi bir sonuç doğuran, başlangıcı ve sonu belirli olan zaman parçasını ifade etmektedir. Zamanaşımı süresinin işlemesiyle idarenin alacağını isteme yetkisi ortadan kalkmaktadır.
Sosyal güvenlik primleri olarak adlandırdığımız sigorta primleri ile işsizlik sigortası primlerine ilişkin zamanaşımı süresini 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu öncesi ve sonrası dönem olarak ikiye ayırıp incelemek mümkündür. 5510 sayılı Kanun öncesi dönemde sosyal güvenlik primlerindeki zamanaşımı sürelerinde 818 sayılı Borçlar Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri esas alınmakta iken, 01.10.2008 tarihinden itibaren sadece 5510 sayılı Kanun hükümleri esas alınmaktadır.
Bu çalışmada, geçmişten günümüze kadar sosyal güvenlik primlerindeki zamanaşımı süreleri anlatılmaktadır.
II.Süresinde Verilen veya Süresi Dışında Verilmekle Birlikte İncelemeye Gidilmeksizin İşleme Alınan Belgelerden Dolayı Tahakkuk Eden Primlerde Zamanaşımı Süresi
İşverenlerce kendiliğinden düzenlenen ve yasal süresi içinde SGK’ya verilen veya yasal süresi dışında verilmekle birlikte incelemeye sevk edilmeksizin işleme alınan aylık prim belgelerinden dolayı tahakkuk eden primler yönünden dikkate alınacak zamanaşımı süresi, aşağıda Tablo-1’de yer alan dönemdeki düzenlemelere göre hesaplanacaktır.
Tablo-1: Süresinde Verilen/Süresi Dışında Verilmekle Birlikte İncelemeye Gidilmeksizin İşleme Alınan Belgelerden Dolayı Tahakkuk Eden Primlerde Zamanaşımı Süresi
|—————–|————|————|————————-|
| Kapsadığı | Kanuni | Zamanaşımı | Zamanaşımı Ne Zaman |
| Tarihler | Dayanağı | Süresi | İşlemeye Başlar |
|—————–|————|————|————————-|
| …/…/….. – | 818 sayılı | 10 yıl | Ödeme süresinin sona |
| 07/12/1993 | Borçlar | | erdiği tarihi takip |
| | Kanunu | | eden günden itibaren |
|—————–|————|————|————————-|
| 08/12/1993- | 6183 | 5 yıl | Ödeme süresinin sona |
| 05/07/2004 | sayılı | | erdiği tarihi takip |
| | AATUHK | | eden takvim yılı |
| | | | başından itibaren |
|—————–|————|————|————————-|
| 06/07/2004- | 818 sayılı | 10 yıl | Ödeme süresinin sona |
| 30/09/2008 | Borçlar | | erdiği tarihi takip |
| | Kanunu | | eden günden itibaren |
|—————–|————|————|————————-|
| 01/10/2008- | 5510 | 10 yıl | Ödeme süresinin sona |
| …/…/….. | sayılı | | erdiği tarihi takip |
| | SSGSS | | eden takvim yılı |
| | Kanunu | | başından itibaren |
|—————–|————|————|————————-|
A) 07.12.1993 Tarihi ve Öncesinde Zamanaşımı Uygulaması
Zamanaşımı süresi, söz konusu dönemde 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda sigorta primlerinin zamanaşımı ile ilgili özel bir düzenlemenin bulunmaması nedeniyle genel hükümlere tabi bulunmaktadır. Dolayısıyla, ödeme vadesi 07.12. 1993 ve öncesinde sona eren alacakların zamanaşımı süresi 818 sayılı Borçlar Kanunundaki hükümlere göre ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden 10 yıl olarak hesaplanacaktır.
B) 08.12.1993-05.07.2004 Tarihlerinde Zamanaşımı Uygulaması
506 sayılı Kanunda 08.12.1993 tarihi itibariyle değişiklik yapılması ile birlikte, SGK’nın alacakları yönünden 08.12. 1993 tarihinden itibaren 6183 sayılı Kanun hükümlerinin uygulamasına geçilmiştir. Buna göre, ödeme vadesi 08.12. 1993 ilâ 05.07.2004 tarihlerinde sona eren alacakların zamanaşımı süresi 6183 sayılı Kanunun 102. maddesinde öngörülen zamanaşımı hükümlerine göre ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl olarak uygulanacaktır.
C) 06.07.2004-30.09.2008 Tarihlerinde Zamanaşımı Uygulaması
506 sayılı Kanunda 06.07.2004 tarihi itibariyle yapılan değişiklik ile 6183 sayılı Kanunun 102. maddesi hükmünün uygulanmasına son verilmiştir. Yapılan düzenleme ile birlikte ödeme vadesi 06.07.2004 ilâ 30.09.2008 tarihleri arasında sona eren alacakların zamanaşımı süresi yönünden, 506 sayılı Kanunda herhangi bir düzenlemenin bulunmaması nedeniyle yine genel hükümlerde yer alan, başka bir ifade ile Borçlar Kanunundaki zamanaşımı süreleri uygulanır hale gelmiştir. Buna göre, ödeme vadesi 06.07.2004 ilâ 30.09. 2008 tarihlerinde sona eren alacakların zamanaşımı süresi 818 sayılı Borçlar Kanunundaki hükümlere göre ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden 10 yıl olarak hesaplanacaktır.
D) 01.10.2008 Tarihi ve Sonrasında Zamanaşımı Uygulaması
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte, 01.10.2008 tarihi itibariyle alacakların zamanaşımı süresi, yasal ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıl olarak uygulanmaya başlanmıştır. Kanunda, zamanaşımından sonra yapılan ödemelerin de kabul edileceği, ancak 4/1-b bendine tabi sigortalıların zamanaşımı nedeniyle prim ödenmeyen sürelerinin, sigortalılık süresinden sayılmayacağı ve bu süreye ilişkin sigortalılık hak ve yükümlülüklerinin düşeceği belirtilmektedir.
III.Mahkeme Kararına, Yapılan Tespitlere veya Alınan Belgelere İstinaden Düzenlenen Belgelerden Dolayı Tahakkuk Eden Primlerde Zamanaşımı Süresi
Mahkeme kararına, denetim ve kontrolle görevli memurlarca yapılan tespitlere veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelere istinaden SGK tarafından düzenlenen prim belgelerinden dolayı tahakkuk eden primlerin tahsilinde dikkate alınacak zamanaşımı süresi, aşağıda Tablo-2’de yer alan tarihten başlamak üzere Tablo-3’te belirtilen dönemdeki zamanaşımı ile ilgili düzenlemeye göre hesaplanacaktır.
Tablo-2: Primin Doğuş Sebebine Göre Alacağın Başlatılacağı Tarih
| Primin doğuş sebebi | Prim alacağının başlatılacağı tarih |
| Mahkeme kararı | Mahkeme kararının kesinleşme tarihinden itibaren |
| Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitler | Rapor tarihinden itibaren |
| Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler | Soruşturma/denetim/inceleme sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren |
| Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgeler | Bilgi ve belgenin Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren |
Tablo-2’den anlaşılacağı üzere, prim alacağındaki zamanaşımı süresi, mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise, mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, SGK’nın denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise, rapor tarihinden, Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise, bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının SGK’ya intikal ettiği tarihten, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise, bilgi ve belgenin SGK’ya intikal ettiği tarihten itibaren başlatılacaktır.
Tablo-3: Mahkeme Kararına, Yapılan Tespitlere Veya Alınan Belgelere İstinaden Düzenlenen Belgelerden Dolayı Tahakkuk Eden Primlerde Zamanaşımı Süresi
|———————–|————|————|——————|
| * (mahkeme kararının | Kanuni | Zamanaşımı | Zamanaşımı ne |
| kesinleşme tarihi/ | dayanağı | süresi | zaman işlemeye |
| rapor tarihi/ | | | başlar |
| Kuruma intikal tarihi)| | | |
|———————–|————|————|——————|
| ../../… -07/12/1993 | 818 Borçlar| 10 yıl | * mahkeme |
|———————–|————|————| kararının |
| 08/12/1993-05/07/2004 | 6183 AATUHK| 5 yıl | kesinleşme |
|———————–|————|————| tarihinden/rapor |
| 06/07/2004-30/09/2008 | 818 Borçlar| 10 yıl | tarihinden/ |
|———————–|————|————| Kuruma intikal |
| 01/10/2008- ../../… | 5510 SSGSSK| 10 yıl | tarihinden |
| | | | itibaren |
|———————–|————|————|——————|
Tablo-3’ten de anlaşılacağı üzere, alacakların zamanaşımı süresi; mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, SGK’nın denetim elemanınca yazılan rapor tarihinden, diğer kamu kurumlarının denetim elemanlarının soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının SGK’ya intikal ettiği tarihten, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgenin SGK’ya intikal ettiği tarihten itibaren,
– 07.12.1993 tarihi ve öncesinde sona eren alacaklar için 818 sayılı Borçlar Kanunundaki hükümlere göre 10 yıl,
– 08.12.1993 ilâ 05.07.2004 tarihlerinde sona eren alacaklar için 6183 sayılı Kanundaki hükümlere göre 5 yıl,
– 06.07.2004 tarihi ve sonrasında sona eren alacaklar için 818 sayılı Borçlar Kanunu ile 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre 10 yıl olarak hesaplanacaktır.
IV. Sonuç
Kanuni düzenlemelerin çok sık değişmesi sebebiyle sosyal güvenlik prim alacakları konusunda oluşan anlaşmazlıklar SGK tarafından yayımlanan 2012/27 sayılı Genelge ile basitleştirilmiş ve konu anlaşılır bir hale getirilmiştir.
Makalede de daha anlaşılır olması amacıyla primlerdeki zamanaşımı süreleri tablolar hazırlanarak anlatılmış, sadece tablolara bakılarak zamanaşımı kararının verilmesi hedeflenmiştir.
Konunun önem arz eden bir diğer hususu da zamanaşımı def’inin öne sürülmediği durumlarda, re’sen dikkate alınmayacağıdır. 5510 sayılı Kanunun 93. maddesinde yer alan zamanaşımından sonra yapılacak ödemelerin kabul edileceği hükmü, zamanaşımının SGK tarafından re’sen dikkate alınmayacağını belirtmektedir.
kaynak:lebibyalkın
