lm halinde gelir vergilemesi
Gelir Vergisi Kanunu’na gre yllk beyana tabi geliri olan bir kiinin lmesi durumunda gelirin vergilenmesi ile ilgili devleri miraslarna intikal eder. Kanunlarmz gre lm halini zel bir durum olarak kabul eder ve bu durumda nasl hareket edileceini ayrca dzenlemitir. xena alarm . unu da belirtelim ki kendilerine devlerin intikal edecei miraslar miras reddetmemi miraslar olacaktr. Bilindii gibi, Vergi Usul Kanunu’nun 12’nci maddesinde “lm halinde mkellefin devleri, miras reddetmemi kanuni ve mansup miraslara geer. Ancak miraslardan her biri lnn vergi borlarndan miras hisseleri nispetinde son olurlar.” hkm yer almaktadr.
Miras brakann salnda yerine getirmesi gereken tm vergisel devler miras reddetmemi miraslara gemektedir. Bu devler, mkellefiyete ilikin asli devler (verginin denmesi) olabilecei gibi ekli devler (beyanname vermek, defter vd.) olarak belirtilebilir.
lenin vergi borlarndan dolay sorumlu olanlar sadece kanuni miraslar deil, len kiinin lmnden nce vasiyetle miras tayin ettii kiiler de lenin vergi borlarndan, kendilerine braklan miras reddetmedike sorumlu olurlar. Miras reddeden miraslar ise, lenin vergi borlarndan sorumlu olmazlar.
te yandan lehine muayyen mal vasiyeti yaplm kimse murisin vergi borlarndan sorumlu deildir. nk byle bir ahs Medeni Kanun hkmleri karsnda klli halef deildir. Lehine muayyen mal tasarrufu yaplan ahslar, czi halef durumunda olduklarndan lenin vergi borcundan sorumlu olmadklar gibi, hibir borcundan da sorumlu deildirler.
lene ait gelir vergisi beyan (kapanan yl ve kst dnem) ve verilme sresi
Gelir Vergisi Kanunu’nun 92’nci maddesinde lm halinde beyanname verme sresi ile ilgili zel bir belirlemeye yer verilmitir. Buna gre gelir vergisi beyannameleri,
“..lm halinde, lm tarihinden itibaren 4 ay iinde verilir.”
Bu hkme gre yllk beyannamelerin verilmesi asndan Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan beyan srelerinin bir nemi kalmamaktadr. lm haline ilikin bu zel dzenleme sebebiyle, miraslarn;
– lm vuku bulduu yldan nceki yla ait olup, murisin vermedii yllk beyannamesi ile,
– lmn vuku bulduu yln bandan lm tarihine kadar olan (kst )dnem beyannamesinin verilmesinde bu 4 aylk beyan sresini dikkate almalar gerekir.
Ayrca Vergi Usul Kanunu’nun 16’nc maddesinde lm halinde beyanname verme srelerinin uzayacan dzenleyen bir baka hkm mevcuttur:”
Vergi kanunlarnda hkm bulunmayan hallerde lm dolaysyla miraslara geen devlerin yerine getirilmesinde bildirme ve beyanname verme srelerine ay eklenir.”
VUK’ta yer alan dzenlemeye gre vergi kanunlarnda hkm olmayan durumlara uygulanabilecek genel bir ek sre ngrlmektedir. Bu ek sre, Medeni Kanun’un 606’nc maddesine gre miras kabul edip etmeme hususunda miraslara tannan 3 aylk ek sreyle paralel bir dzenlemeyi yanstr.
Gelir vergisinde ak bir hkm olduuna gre VUK’un bu hkmne gelir vergisi asndan ihtiya duyulmaz. Dolaysyla lm halinde miras reddetmemi miraslar tarafndan murise ait ahsi kazancn 4 ay iinde beyan edilmesi gerekir.
Gelir vergisi beyannamesi GVK 106’nc maddeye gre, mkellefin ikametgahnn bulunduu yer vergi dairesine verilir. len kii zaten bir vergi dairesinin mkellefi ise miraslar lenin veremedii beyannameleri (ve kst dnem beyannamesini ) bu vergi dairesine vereceklerdir.
lenin ticari faaliyeti (basit usul dahil), serbest meslek faaliyeti veya kazanc iletme hesab esasna gre tespit edilen zirai faaliyeti varsa zarar dahi olsa beyanname verilecektir. Bu zorunluluk adi ortaklk, kollektif irket ve komandit irket ortaklar iin de geerlidir.
GVK da saylan 7 gelir unsuru ile ilgili olarak yllk beyanname verilmesi gerekip gerekmeyecei ayrca incelenmelidir. GVK’nn 85 ve 86’nc maddeleri nemlidir.
Yllk vergilerin denmesi
Yllk beyanname ile bildirilen vergilerin taksit sreleri GVK’nn 117’nci maddesinde mart ve temmuz aylar olarak belirlenmitir. Ancak lm hali zellik arz ettiinden VUK’un 112’nci maddesinde yer verildiinden zel bir dzenlemeye yer verildiinden bu husus dikkate alnacaktr. Buna gre;
“lm gibi mkellefiyetin kalkmasn mucip haller dolaysyla beyan zerine tarh olunan vergiler, beyanname verme sreleri iinde denir. Mkellefin vadeleri anlan sreden sonra gelen vergileri de ayn sre iinde denmelidir.
Memleketi terk edenlerin lenlerin veya benzeri haller dolaysyla mkellefiyetleri kalkanlarn ikmalen, re’sen veya idarece tarh olunan vergileri tahakkuk tarihinden itibaren bir ay iinde denir.
Bu fkrada yazl tahsil sreleri Amme Alacaklarnn Tahsili Usul Hakknda Kanun mucibince teminat gsterildii takdirde, Vergi Kanunu ile belli taksit zamanna kadar ve taksit zaman gemi ise ay uzatlr.”
Yukardaki maddeden anlald gibi lm halinde beyan zerine tarh edilen vergilerin deme sreleri beyanname verme sresidir. lm gibi mkellefiyetin kalkmasn gerektiren bir halin mevcudiyeti, vergi demelerinin beyanname verme sresi iinde yaplmasn gerektirir. Hatta deme vadeleri beyan sresinden sonra gelen taksitlerin dahi beyanname verme sresinde miraslar tarafndan denmesi gerekmektedir.
Kanun koyucu grld gibi len mkellefin vergi borlarnn denip denmeyecei hususunda endie duyarak verginin bir an nce tahsilini ngrmektedir. Ancak AATUHK hkmlerine gre bir teminat gsterildii takdirde ilgili taksit zamannda denmesi mmkn olan vergiler iin taksit zamanlarna kadar msaade edilmekte, vadesi gemi olanlar iin ise 3 aylk bir ek sre ngrlmektedir.
Gemi yla ait yllk verginin denmesi
ayet mkellef, bir nceki yln gelir vergisi beyannamesini vermeden lm ise, beyanname verme sresi 4 ay olduundan bu sre iinde miraslar tarafndan gemi yln faaliyet geliri beyan edilir ve vergileri de bu sre iinde veya teminat gstermek artyla normal taksit srelerinde denir.. nk yukardaki hkm, vadesi gememi olan taksitler asndan bir sre uzatm ngrmemektedir.
Gemi yl beyann mkellef lmeden nce vermemi ve ilk taksiti demeden (rnein 12 ubatta) lm ise miraslarn teminat gstermek artyla gemi taksiti 3 ay iinde ve vadesi gelmemi olan taksitleri de teminat gstermek artyla ilgili vadelerinde demeleriyle bor ortadan kalkar. Ancak miraslarn beyanname vermek iin 4 aylk bir sreleri olduunu gz ard etmemek gerekir. Bu durumda 12 ubat’ta vefat eden ahsa ait beyanname miraslar tarafndan lm tarihinden itibaren 4 ay iinde yani 12 Haziran akamna kadar verilebilecektir.
Cari yla ait verginin denmesi
Miras reddetmemi miraslar, sadece murisin gemi yla ait gelirlerini deil, ylbandan lm tarihine kadar olan srede muris tarafndan beyan gereken tm gelir unsurlarn onun adna beyan etmek zorundadrlar. Bu zorunluluun yukarda akland gibi (GVK m. 92) 4 aylk sre iinde yerine getirilmesi gerekmektedir. 12 ubat vefat eden mkellefin 12 Ocak – 12 ubat tarihleri arasndaki faaliyetinden doan kazancnn miraslar tarafndan 4 ay iinde yani 12 Haziran akamna kadar beyan edilmesi zorunludur. Haziran aynda beyan edilen kazanca ait verginin tamamnn beyanname verme sresi iinde denmesi esastr. Ancak miraslarn gerekli teminat gstermeleri artyla vergiyi “Vergi Kanunu ile belli taksit zamanna kadar” demeleri mmkndr.
Yaplan stopajlarn ve geici verginin yllk beyanname zerinde mahsubu
Yllk beyannamede gsterilen gelire dahil kazan ve iratlardan GVK’ya gre yaplm stopajlar ve geici vergi, beyanname zerinden hesaplanan gelir vergisine mahsup edilir. (GVK m.121 ve mk.m.120). Bu mahsuplara ramen denecek vergi kalmsa, bu vergi yukarda akland gibi denir.
Mahsup edilecek geici vergi ve stopaj, hesaplanan gelir vergisinden fazla olduu takdirde, aradaki fark, prensip olarak iade olunur.
Hesaplanan gelir vergisinden ncelikle ilgili dnemde uranlm olunan stopaj mahsup olunur. Artan tutardan da geici vergi mahsup edilir. Mahsup edilen bu iki unsurun toplam hesaplanan gelir vergisinden fazla ise fark bu sraya gre geici vergiden kaynaklanyorsa sz konusu geici vergi alaca miraslarn mracaat zerine teminatsz ve incelemesiz olarak derhal iade edilir.
lenin salnda beyan d brakt vergiler
Muris saladnda beyan sresi dolan bir vergiyi beyan etmemi olabilir veya byle bir beyannameyi vermi olmakla beraber eksik beyanda bulunmu olabilir. kmalen, resen veya idarece tarhiyata ilikin tebligat, salnda murise yaplm, fakat deme ve dava ama sreleri devam ederken lm olay gereklemi olabilir. Yahut tebligat len adna lmden sonra gnderilmi olabilir. Bu gibi durumlarda sz konusu tarhiyata, miras reddetmemi miraslarn muhatap olmalar sz konusudur.
Miras reddetmemi miraslarn sz konusu tarhiyatlar karsndaki uzlama, dava ama haklar ve sreleri ile deme sreleri konusunda net olmayan, yoruma ak hkmler mevcut olmakla beraber yukarda anlan kanun hkmleri erevesinde zmlenebilir. lm halinde cezalarn, baz zel durumlar dnda istenemeyecei de unutulmamaldr.
AKF AKARCA – MEHMET AFAK / DNYA01.03.2012
a>
