Sosyal Güvenlik Mevzuatımıza göre, ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartlarını şöyle dile getirmemiz mümkün. Ölüm sigortasından sağlanan haklar,
a) Ölüm aylığı bağlanması,
b) Ölüm toptan ödemesi yapılması,
c) Aylık almakta olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi,
d) Cenaze ödeneği verilmesinden oluşmaktadır. Bu yazımda değişik 5510 sayılı Yasadan hareketle ölüm aylığının hak edilmesinin şartlarını ele alacağım.
Ölüm aylığı;
a)En az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4/a sigortalısı sayılan işçiler vb için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,
b)Vazife malûllüğü hakkındaki 47’nci maddede yazılı sebeplerle kazaya uğramış, malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış,
c)Bağlanmış bulunan malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş,
durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır. Ancak, 4/ b sigortalılarının –esnaf vb- hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dâhil kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması veya ödenmesi şarttır.
Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılmasına gelince; ölen sigortalının hesaplanacak aylığının;
a)Dul eşine % 50’si; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde % 75’i,
b)Bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan;
1) 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların veya,
2) Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanların veya,
3) Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine % 25’i,
c)Yukarıda (b) bendinde belirtilen çocuklardan sigortalının ölümü ile anasız ve babasız kalan veya sonradan bu duruma düşenlerle, ana ve babaları arasında evlilik bağı bulunmayan veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana veya babaları sonradan evlenenler ile kendisinden başka aylık alan hak sahibi bulunmayanların her birine % 50’si,
d)Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartıyla ana ve babaya toplam % 25’i oranında; ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızın yukarıdaki şartlarla toplam % 25’i oranında aylık bağlanır.
Sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış veya soy bağı düzeltilmiş veya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır.
Hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır.
SORULARA CEVAPLAR
Askerlik borçlanması yaparak ölüm aylığı bağlanabilir mi?
Şahin ÜLKÜCÜ: Babamın sigorta başlangıcı, 01.02.1975. Toplam 367 gün sigortası var. 600 gün askerlik yapmış. Babam, 1978’de öldü. Ölüm aylığı için başvurduk. 5 yıl sigorta şartından dolayı kaybettik. 506 sayılı Kanun’un 99.maddesine göre, süre zamanaşımına uğrayacağından, ölüm aylığına hak kazanabilir miyiz? 01.10.2008 tarihinden önce öldüğü için askerlik borçlanması yapılabilir mi? Bu konuda yapabileceğimiz bir şey var mı?
C: Ölüm aylığı, en az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4/a sigortalısı sayılan işçiler vb için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır.
Bu ilkelere göre, askerlik borçlanması ile elde edilecek prim gün sayısı ile 900 prim ödeme günü tamamlanamaz. Tamamlansa da dikkate alınmaz. Bu nedenle 1975-1978 tarihleri arasında 5 yıllık sigortalılık süresi de bulunmamaktadır. Her iki nedenle hak sahipleri, ölüm aylığından yararlanamayacaklardır.
Hasan GÖKALP ve Ali AYDIN: Ölüm nedeniyle emekli maaşı, hak sahiplerine hangi oranlarda bağlanır?
Ali AYDIN: Tahsin Bey, babam, 23.10.2009 tarihinde vefat etti. Almanya emeklisi idi. Aynı zamanda SSK emeklisi idi, fakat az maaş alıyordu. 3201 sayılı Yasaya göre borçlandı ve SSK maaşını 3600 gün üzerinden tam aylığa çevirdi. Ölümden sonra başvuruda bulunduk. Hak sahibi olarak Anneme ve 1975 doğumlu bekâr kız kardeşime maaş bağlandı. Maaş bağlama oranları şöyle oldu: Annem: 2/4 (374.-TL); Kız kardeşim: 1/4 (187.-TL) olarak gözüküyor. Ben daha önce maaş bağlanma oranının Anneye %60, bekâr kıza %30 oranında olduğunu duymuştum. Mevcut ödemede ise %25 kesinti yapılmaktadır. Görüştüğümüz SGK yetkilisi, “sizin maaşınız asgari ücretin üzerinde olduğundan kesinti fazla oluyor” dedi. Bunun doğruluk derecesi nedir? Yasal dayanağı nedir? Maaş, babam ölmeden önce 690.-TL maaş, 30.-TL ek ödeme olmak üzere toplam, 720.-TL idi.
C: Ölüm aylığının hak sahipleri arasında paylaştırılması şöyle olmaktadır:
a)Ölen sigortalının dul eşine % 50’si; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde % 75’i,
b)Bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan; (…) yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine % 25’i
oranında aylık bağlanmaktadır.
Bu ilkelere göre, okuyucumun annesi ve bekâr kız kardeşine bağlanan maaş oranlarında ve ödeme tutarlarında yasal bir yanlışlık bulunmadığı anlaşılmakla birlikte, 2009/114 sayılı Genelge ekindeki Tabloda belirtilen alt sınır aylıklarında, 2008/Ekim sonrası ölen sigortalılardan, ölen sigortalının hak sahiplerine paylaştırılacak ölüm aylığının ikili veya üçlü sisteme göre hesaplanması durumunda ödenecek miktarları, eşe %60, çocuğa %30 oranı üzerinden hesaplanmaktadır. Bu Tabloda hesaplanan aylıklara ek ödeme de dâhil edilmemiştir. Bu nedenle ölüm aylığını alan hak sahipleri, ilgili Sosyal Güvenlik Müdürlüğüne verecekleri dilekçeyle durumları hakkında inceleme yapılmasını istemelidirler.
Ebru TİPİ: Babam, ilk kez 1972 yılında sigorta başlangıcı yapmış olup, 2000 yılında vefat etmiştir. Fakat bu süre içerisinde ara ara çalışmış prim gün sayısı 1323 gündür. Bunun üzerine 18 ay askerlik için para ödememiz gerektiği söylemişti. Bu durumda babam emekli olabiliyor mu ya da yapmamız gereken bir şey var mı?
C: Okuyucum, sigortalının ölümü üzerine hak sahibi olan yakınlarının bilgisini vermemiştir. Ancak yazımda bu konuyu ele aldığımdan, sigortalılık süresi 5 yıldan fazla ve prim ödeme gün sayısı, 900 günden fazla (1323 gün) olduğu için, okuyucumun annesi ve kardeşlerinin durumu itibariyle hak sahibi olup olmadığına göre, ilgili Sosyal Güvenlik Müdürlüğüne başvurulması gerekmektedir.
4/b sigortalısının ölümünde ölüm aylığına nasıl hak kazanılabilir?
Nisan İPEKÇİ: Bir yakınımın 1947 doğumlu eşi, 1998 tarihinde vefat etmiştir. 05.01.1987 – 31.12.1988 tarihleri arasında 1 yıl 11 ay 26 gün Bağ-kur hizmeti vardı. 5510 sayılı kanunla değişen şekli ile 1 yıl askerlik borçlanması yapmak istiyor. Askerlik borçlanması dâhil olmak üzere 3 yıl hizmet süresiyle ölüm aylığı bağlanması gerekiyor. 2009/114 sayılı genelgeye istinaden ölüm aylığı hak kazanma koşulları kısmının e-maddesindeki 2. örnekte detaylandırılmaktadır. 5510 sayılı yasada vefat tarihinde Bağ-Kurlu olma koşulu kaldırıldığından askerlik borçlanması yapılabilmektedir. 04.10.2000 tarihi öncesi vefat etmiş olanlar için de 3 yıl sigortalılık süresini doldurmaları gerekmektedir. SGK’na yapılacak başvuruyla ölüm aylığını ilgili birimlerden talep edebilir mi?
C: 5510 sayılı Kanunun düzenlemesine göre, 4/b sigortalıları için Ölüm aylığı, en az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanacaktır. Ölüm aylığı bağlanabilmesi için aranan 1800 prim gün koşulu 4 (a), 4 (b) ve 4 (c) sigortalıları için geçerli olup, 1800 prim gün koşulunun oluşmasında, gerek ölen sigortalının gerekse hak sahiplerinin yaptıkları tüm borçlanmalar dikkate alınacaktır. Bu koşulun tek başına yerine gelmesi yeterli olup ayrıca, sigortalılık süresi aranmayacaktır. Hak sahiplerine son sigortalılık hali olan 4/b’ye göre aylık bağlanabilmesi için, 1800 prim gün sayısının tamamlanması gerekmektedir. Hak sahipleri tarafından 600 gün askerlik borçlanması yapılsa dahi 1800 prim gün sayısı tamamlanamadığında 4/b sigortalılık haline göre aylık bağlanamamaktadır.
Ancak 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden önce 1479 ve 2926 sayılı kanunların ilgili maddelerine göre, sigortalıların gerek kendilerinin gerekse ölümleri halinde hak sahiplerinin askerlik borçlanması yapabilmesi için borçlanma tarihinde veya ölüm tarihinde aktif sigortalı olma şartı arandığından, anılan kanunlara göre aktif sigortalı olmamaları nedeniyle askerlik borçlanma talepleri reddedilenlerin, 5510 sayılı Kanunun 41’inci maddesine göre hazırlanan 26.12.2008 tarihli 2008/111 sayılı Genelgede belirtilen hükümler doğrultusunda gerek kendilerince gerekse hak sahiplerince yapılan talepleri kabul edilerek borçlanma işlemleri sonuçlandırılacaktır.
Ölüm sigortasında, sigortalıların ölüm tarihinde yürürlükte bulunan kanun hükümlerine göre aylık bağlanacağından, Devredilen Bağ-Kur Tahsisler Daire Başkanlığının 2002/33 sayılı Genelgesinin “3.2.3-619 sayılı KHK (04.10.2000 tarihinden sonra)” bölümünün (c) bendi, 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihi itibariyle uygulamadan kaldırılmıştır. Söz konusu Kanun hükmünden yararlanmak suretiyle askerlik borçlanması yaparak ölüm aylığı talebinde bulunan hak sahiplerine sigortalının ölüm tarihinde yürürlükte bulunan kanun hükümlerine göre ölüm aylığı bağlanacağından, 5510 sayılı Yasayla da vefat tarihinde Bağ-Kurlu olma koşulu kaldırıldığından askerlik borçlanması yapılabilmektedir. 04.10.2000 tarihi öncesi vefat etmiş olanlar, 3 yıllık sigortalılık süresini doldurmaları gerekmektedir. Bu durumda askerlik borçlanmasında borcun ödendiği tarihi takip eden aybaşından itibaren ölüm aylığı bağlanacaktır. 2009 / 114 sayılı genelgeye istinaden ölüm aylığı hak kazanma koşulları kısmının e-maddesindeki 2. örnekte şöyle açıklanmaktadır:
Örnek-2:
Mes. Kur. Kayıt Tarihi : 01.01.1996
Terk Tarihi : 31.12.1997
Hizmet Süresi : 2 yıl
Ölüm Tarihi : 01.06.1999
Askerlik Borç.Tal.Tar. : 22.06.2009
Borç. Ödediği tarih : 01.07.2009
Aylık Başlangıç Tarihi : 01.08.2009
Hak sahiplerinin askerlik borçlanma talep tarihinin 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra olması ve Kanunda borçlanma için ölüm tarihinde aktif sigortalılık şartı aranmaması nedenleriyle, hak sahiplerine borçlanma yaptırılacak ve ölüm aylığı bağlanmasında sigortalının ölüm tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat gereği 3 yıllık hizmet süresi koşulu borçlanma ile yerine geldiğinden, ölüm aylığı borçlanma bedelinin ödendiği tarihi takip eden aybaşından itibaren başlatılacaktır.
Okuyucumuzun yakını, yapacağı başvuruyla ölüm aylığını ilgili SGK birimlerden talep edebilecek; ilgili Müdürlükte müdür vesair yetkililerle görüşerek sorunlarına çözüm bulabilecektir.
Tahsin Sınav
Yeni Şafak
