Maddi Duran Varlıklar

Muhasebe ve denetim yüksek lisansında hazırlamış olduğum ödevi sizlerle paylaşmak istedim.

http://docs.google.com/View?id=ddmwd459_25fh9fmfgx bu adresten de bulabilirsiniz.

Maddi duran Varlıklar

1. Maddi Duran Varlıklar

İşletme faaliyetlerinin icrasında kullanılan ve faydası birden çok yıl süren kıymetler, bilançoda duran varlıklar kalemini oluşturur Birden çok yıl kullanılmaları sebebiyle bilanço aktifinin en temel öğesi ve işletme varlık yapısının en önemli parçasıdır.

Maddi Duran Varlıklar aşağıdakilerdir.

• Arazi ve arsalar,
• Yer altı ve yerüstü düzenleri,
• Binalar,
• Tesis, makine ve cihazlar,
• Taşıtlar,
• Demirbaşlar,
• Diğer maddi duran varlıklar,
• Yapılmakta olan yatırımlar.

Duran varlıkların bir kısmına fiili envanter yapılmasına gerek yoktur. Fakat demirbaşlar gibi belli bir yerde sabit olmayan, taşınması kolay kıymetlerin dönem sonu fiili envanterinin yapılması ve kaydi envanter sonuçları ile karşılaştırılması gerekir.

1.1. Maddi Duran Varlıklarının Denetiminin Hedefleri

• Alınan duran varlıkların veya var olanlara yapılan eklentilerin maliyetlere uygun biçimde aktifleştirilmiştir.
• Hesaptan ayrılan amortismanlar, satış nedeniyle çıkışlar veya hurda değer çıkışları uygun biçimde kayda alınmıştır.
• Hesabın dönem başı ve dönem sonu bakiyeleri doğru biçimde beyan edilmiştir.
• Kullanılan amortisman ayırma yöntemi önceki dönemlerle uyumlu ve kabul edilebilir niteliktedir.
• Hesabın birikmiş amortismanı, net değeri doğru bir biçimde temsil etmektedir.

“Üretim işletmelerinde var olan duran varlıklar daha fazla kullanılmalarından dolayı yıpranmaya, bozulmaya ve çalınmaya daha müsaittir.”

1.2. Denetimde yapılacak işlemler

• Analitik inceleme prosedürleri,
• Cari yılda alınan duran varlıkların incelenmesi,
• Cari yıl çıkışlarının incelenmesi,
• Hesabın dönem sonu bakiyesinin incelenmesi,
• Cari yıl amortisman giderlerinin incelenmesi,
• Birikmiş amortisman hesabının dönem sonu bakiyesinin incelenmesi.

1.3. Denetimde Uygulanacak Prosedürler

Denetim Hedefleri Denetim Prosedürleri
Mekanik Doğruluk: Cari yıl alımlarının tutarları ile muhasebe kayıtlarında gözüken tutarlar birbirleri ile tutmaktadır. • Yıl içinde alınan duran varlıkların listesinin matematik doğruluğunu sağla.
• Alınan her duran varlığı, tutarı ve niteliği açısından ana hesaba doğru izle.
Geçerlilik: Listede yer alan cari yıl alımları geçerlidir. • Alış faturaları ile alım dosyalarını incele.
• Varlıkların fiziksel incelemesini yap.
Bütünlük: Var olan tüm alımlar kayda ve listeye girmiştir. • Alış faturalarını incele. Özellikle kayıtlarda var olan tamir ve bakım faturalarını izleyerek varlığın kayıtlı olup olmadığını araştır.
• Finansal kiralama ve kira anlaşmalarını incele
Değerleme: Alınan varlıklar uygun biçimde değerlenmiştir. • Alış faturalarını incele
Sahiplik: Alınmış gözüken duran varlıklar işletmeye aittir. • Alış faturalarını incele
• Varsa yatırım kredilerini gözden geçir.
Sınıflandırma: Cari yıl alımları uygun biçimde sınıflandırılmıştır. • Faturaları incele ve yanlış hesaba girmiş duran varlık olup olmadığına bak.
• Kiralanan varlıkların aktife alınıp alınmadığına bak.
Hesap kesimi: Cari yıl alımları ilgili olduğu dönemde kayıtlara alınmıştır. • Dönem sonuna yakın günlerdeki hareketleri gözden geçir.
Sunuş: Döngüde yer alan hesaplar uygun biçimde sunulmuştur. • Bu aşamada yapılacak bir çalışma bulunmamaktadır.

Ayrıca analitik inceleme prosedürlerini uygulayabiliriz.
“Amortisman gideri / Makine, Tesis ve Cihazlar” oranı ile önceki yılların oranlarını karşılaştırabiliriz.
“MDV/ Öz kaynaklar” oranını geçmiş yıllar ile karşılaştır.
“Tamir ve Bakım giderleri / Net Satışlar”ı geçmiş yıllar ile karşılaştır.

Özellik Arz Eden Durumlar

• Dönem sonu işlemleri,
• Değerleme ve yeniden değerleme,
• Amortisman uygulama,
• Satılması halinde satış kazancının tespiti yöntemi.

2. Değerleme

2.1. Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi

Maddi duran varlıkların değerlemesi VUK’un 269. maddesinde hükme bağlanmıştır. Söz konusu madde hükmüne göre iktisadi işletmelere ait bilumum gayrimenkuller maliyet bedeli ile değerlenecektir.
Ayrıca aşağıdaki iktisadi kıymetler de gayrimenkuller gibi maliyet bedeli ile derlenmektedir.
• Gayrimenkullerin mütemmim cüzileri ve teferruatı,
• Tesisat ve makineler,
• Gemiler ve diğer taşıtlar,
• Gayri maddi haklar.

Maliyet bedeli; VUK’un 262. maddesinde “İktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin arttırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade eder.” Şeklinde tanımlanmıştır.

Ayrıca VUK’un 270. maddesinde, gayrimenkullerin satın alma bedelinden başka;
• Makine ve tesisatta gümrük vergileri, nakliye ve montaj giderlerinin,
• Mevcut bir binanın satın alınarak yıkılmasından ve arsanın tavsiyesinden doğan giderlerinin,
Maliyet bedeline dâhil olacağı belirtilmiştir.

İnşa edilen binalarda ve gemilerde imal edilen maline ve tesisatta, bunların inşa ve imal giderlerinin satın alma bedeli yerine geçeceği de VUK’un 272. maddesinde hükme bağlanmıştır.
VUK 272: Normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında, gayrimenkulü genişletmek veya iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak maksadıyla yapılan giderler, gayrimenkulün maliyet bedeline eklenir.
(Bir geminin, iktisap tarihindeki süratini fazlalaştırmak, yolcu ve eşya yükleme ve barındırma tertibatını genişletmek veya değiştirmek suretiyle iktisadi kıymetini devamlı olarak artıran giderlerle bir motorlu kara nakil vasıtasının kasa veya motorunun yenisi ile değiştirilmesi veya alımında mevcut olmayan yeni bir tertibatın eklenmesi için yapılan giderler maliyet bedeline eklenmesi gereken giderlerdendir.)
Gayrimenkuller kira ile tutulmuş ise, kiracı tarafından yapılan bir ve ikinci fıkralardaki giderler bunların özel maliyet bedeli olarak ayrıca değerlenir. Kiracının faaliyetini icra için vücuda getirdiği tesisata ait giderler de bu hükümdedir.
Gayrimenkuller için yapılan giderler hem tamir, hem de kıymet artırma giderlerinden terekküp ettiği takdirde, mükellef bu giderlerden maliyet bedeline eklenecek kısmı ayrı göstermek mecburiyetindedir.

2.2. Maddi duran varlığın satın alınması halinde maliyet bedelini oluşturan unsurlar.
• Satın alma bedeli,
• İthalat halinde gümrük vergileri,
• Nakliye ve montaj giderleri,
• Maliyet bedeline dâhil edilmesi tercih edilmişse, noter, mahkeme, kıymet takdir; komisyon ile emlak alım ve özel tüketim vergileri,
• Maliyet bedeline dâhil edilmesinin tercih edilmesi halinde binek otomobillerin iktisabında ödenen katma değer vergisi,
• MDV’in iktisabında kullanılan kredilerin, iktisadi kıymetin aktifleştirildiği dönemin sonuna kadar tahakkuk eden veya ödene faiz ve kur farkı ile daha sonra ortaya çıkan ve maliyete eklenmesi tercih edilen aynı nevi giderler.

Maddi duran varlığın imal ve inşa yoluyla edilinilmesi halinde maliyet bedelini oluşturan unsurlar.
İnşa olunan iktisadi kıymet gayrimenkul ise,
• Gayrimenkul başkasının arsası üzerine yapılıyorsa bu arsa iiçn ödenen satın alma bedeli veya arsa payına karşılık verilecek bölümlerin maliyet bedeli,
• İnşaat yapılacak arsada önceden bir binanın mevcut olması halinde bu binanın yıkım giderleri ile arsanın tesviyesi için yapılan giderleri,
• İnşaat malzeme ve işçilik giderleri,
• Maliyet bedeline ilavesi tercih edildiği takdirde noter, mahkeme, kıymet takdiri, tapu harcı gibi giderler.
• İnşaatın finansmanı kredi ile yapılmışsa
• Gayrimenkulün aktife alındığı dönemin sonuna kadar tahakkuk eden veya ödenen kredi faizleriyle kur farkları.

İmal olunan iktisadi kıymet makine, tesisat v.b. ise.
• Hammadde ve yardımcı malzeme giderleri,
• İşçilik giderleri
• Genel imal giderlerinden düşen hisse,
• Mamul maliyetine pay verilmesi tercih edilmişse genel idare giderlerinden düşen hisse,
• Maliyet eklenmesi yönünde tercih kullanılıyorsa noter, kıymet takdiri, komisyon giderleri.

Değerleme
Maliyet bedeli genelde aktifleştirme sırasında oluşur. Bunun istisnası maddi duran varlıkların iktisabında kullanılan krediler nedeniyle ortaya çıkan kur farkları ve kredi faizleridir. Zira söz konusu finansman giderlerinin aktifleştirmenin yapıldığı hesap dönemi sonuna kadar ödene veya tahakkuk eden tutarların maliyet bedeline eklenmesi zorunludur.
VUK’un 272. maddesine göre, normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında gayrimenkulü genişletmek veya iktisadi kıymetini devamlı olarak arttırmak maksadıyla yapılan giderlerin gayrimenkulün maliyet bedeline eklenir. İşletmeler bilançolarına kayıtlı gayrimenkulleri için bu kapsamda yapılan harcamalar aktifleştirilerek amortisman yoluyla itfa edilir. İlgili dönemde doğrudan gider yazılamaz.
VUK’da maliyet bedeline ilave edilmesi gereken masraflar yönünden binalar, gemiler ve diğer taşıtlarla tesisat ve makineler paralel hükümlere konu edilmiş olup bunların hepsi birer gayrimenkul olarak değerlenmektedir.
Uygulamada tereddüt oluşturan hususların başında, normal tamir, bakım ve temizleme giderleri ile maliyet bedeline eklenerek aktifleştirilecek giderlerin ayrımı gelmektedir. Bu durumda aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır.
• Kiralanan gayrimenkul için yapılan normal tamir, bakım ve temizleme giderleri yapıldığı dönemde gider kaydedilir. Kullanıma bağlı olarak, kırılan çatlayan ve bozulan yerlerin onarılması, kirlenen, normal görüntüsü bozulan yerlerin eski haline getirilmesi bu bağlamda değerlendirilir.
• Gayrimenkulün genişletilmesinden, kullanım alanının genişletilmesi anlaşılmalıdır. Binaya ek kat çıkmak veya eklenti yapmak suretiyle kullanım alanı genişletiliyorsa bu amaçla yapılan giderlerin aktifleştirilmesi gerekiyor.
• Gayrimenkulün iktisadi kıymetinin kalıcı olarak arttırılması kavramından da, gayrimenkulün kullanım ömrünün uzatılması ya da ömür uzatıcı olmamakla birlikte daha kullanışlı hale gerilmeleri anlaşılmalıdır. Örneğin bir taşıtın motorunun değiştirilmesi, çatının teras haline getirilmesi gibi.

3. Özel Maliyet
3.1. Özel Maliyet Bedeli
Gayrimenkullere ilişkin paralel bir hüküm de kira ile tutulan Gayrimenkuller için getirilmiştir. Kiralanan Gayrimenkullerde, Gayrimenkulü genişletme veya iktisadi kıymetini devamlı olarak arttırmak maksadıyla yapılan giderlerle, faaliyeti yürütmek için yaptırılan tesisata ait giderlerin özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilmesi gerekmektedir.
Özel maliyet sadece gayrimenkuller için değil, gayri maddi haklar dışında kalan ve gayrimenkul gibi değerlenen bütün iktisadi kıymetlerde uygulanır. Bu nedenle kiralanan bir bina için yapılan ve özel maliyet bedeli kapsamında olan harcamaların aktifleştirilmesi gerektiği gibi kiralanan bir kamyon veya bir makine için yapılan aynı türdeki harcamalarda özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilecektir. Finansal kirama yoluyla elde edinilen iktisadi kıymetler için özel maliyet hükümleri geçerlidir. Portatif nitelikteki eklentiler, kolayca sökülüp tek başına kullanabilen parça ve tesisat bağımsız birer iktisadi kıymet olduklarından özel maliyet kapsamından aktifleştirilmezler. Buna portatif klimaları örnek olarak verebiliriz.
Özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilecek harcamalara şunlar örnek verilebilir.
• Kiralanan bir çatı katının terasa dönüştürülerek lokanta haline getirilmesi için yapılan harcamalar.
• Kiralanan binaya eklenti yapılarak kullanım alanının genişletilmesi için yapılan harcamalar.
• Kiralanan bir binanın otomobil tamir servisi haline dönüştürülmesinde boyama işlemi için fırın yaptırılması durumunda yapılan harcamalar.
• Kiralanan binanın ön yüzüne vitrin yapılması, sabit güneşlik, balkon inşaatın için yapılan harcamalar.
• Kiralanan bir kamyonun yük kapasitesini artırmak için yapılan harcamalar.
3.2. Özel maliyet bedelinin itfası
Özel maliyet bedelinin kira süresi içinde eşit yüzdelerle yani eşit oranlarda itfa edilmesi gerekir. Özel maliyet bedellerinin itfasında özel maliyet konusu iktisadi kıymetlerin ömründen çok bu kıymetlerin kiracı tarafından kullanabilecekleri süre önemli hale gelmektedir. Bu sürede kira süresiyle sınırlıdır. Bu nedenler özel maliyet bedellerinin itfasında kira süresi esas alınmıştır.
Kira sözleşmesi bir yıllık ise özel bir durum vardır. Burada da uygulamada kira artışının güvence altına alınması için her sene kira sözleşmesi yapılan bir durum var ise özel maliyetlerin itfası normal dönem yerine kira süresi belirsiz olarak yorumlanmalı ve itfa işlemi beş yılda yapılmalıdır.
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıdaki örneği inceleyebiliriz.
(X) Limited Şirketi 2000 yılında dört yıllığına kiraladığı bir işyerini kullanım amacına uygun hale getirebilmek için aynı yıl 10 milyar lira tutarında harcama yapmıştır. Bu durumda 10 milyar lira tutarındaki harcamanın, mükellef kurum tarafından “264 – Özel Maliyetler Hesabı”nda aktifleştirilerek kira süresi olan dört yılda, eşit oranda itfa edilmesi gerekir. 2000 yılında 10 milyar liranın ¼’ü olan 2,5 milyar lirası itfa edilecek, takip eden yıllarda ise önce yeniden değerleme yapılacak, yeni değer üzerinden ¼’ü itfa edilecektir. Buna ilişkin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır:
(Yeniden değerleme oranı 2001 yılı için %100 olarak varsayılmıştır.)
254- Özel Maliyetler Hesabı 10.000.000.000,-
100- Kasa Hesabı 10.000.000.000,-
(Özel maliyet harcamalarının aktifleştirilmesi)
770- Genel Yönetim Giderleri 2.500.000.000,-
257- Birikmiş Amortismanlar 2.500.000.000,-
(İlk yılın amortisman kaydı)
254- Özel Maliyetler Hesabı 10.000.000.000,-
257- Birikmiş Amortismanlar 2.500.000.000,-
522- MDV Yeniden Değerleme Artışları 7.500.000.000,-
(Yeniden değerleme işleminin kaydı)
770- Genel Yönetim Giderleri 5.000.000.000,-
257- Birikmiş Amortismanlar 5.000.000.000,-
(İkinci yılın amortisman kaydı)

4. Amortismanlar
4.1. Amortisman
Dönemsellik ilkesi gereği bir dönemin gelir ve hâsılatlarının aynı dönemin gider ve maliyetleriyle karşılaştırılarak dönem faaliyet sonucunun tespit edilmesi gerekir. Amortisman uygulamasında amortisman konusu kıymetlerin bir defada değil, kullanma süreleri dikkate alınarak bu süreler içinde giderleştirilmelerini sağlar.
Amortismana tabi kıymetlerin satışı halinde birikmiş amortismanlar satış karının tespitinde dikkate alınır. VUK’un 328. maddesine göre “amortisman ayrılmış olanların değeri ayrılmış amortismanlar düşüldükten sonra kalan meblağdır.”
Amortismanın konusu VUK’un 313. maddesine göre; İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269’uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edavat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder.
Genel prensip olarak KDV hariç belli bir haddin altında bulunan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmadan direkt gidere yazılabilir.
480.-YTL 01/01/2005-31/12/2005 342 Sayılı VUK Genel Tebliği
520.-YTL 01/01/2006-31/12/2006 354 Sayılı VUK Genel Tebliği
560.-YTL 01/01/2007-31/12/2007 364 Sayılı VUK Genel Tebliği
600.-YTL 01/01/2008-31/12/2008 378 Sayılı VUK Genel Tebliği
670.-YTL 01/01/2009-31/12/2009 388 Sayılı VUK Genel Tebliği
Bu tutarlara bakarken ayrıca teknik ve iktisadi bütünlüğe bakmak gerekecektir. Teknik açıdan bütünlük arz eden kıymetlerde beher değeri belirlenen haddin altında bulunsa dahi toplu değerleri belirlenen haddi aşıyorsa bu kıymetler için doğrudan gider yazılamaz.
Bir sinema salonu için alınan koltukları bir büronun tefrişi için alınan mobilyalar, lokantalar için çatal ve bıçaklar iktisadi ve teknik bakımdan bütünlük arz etmeye örnek verilebilir.
Bir binanın ısıtma veya havalandırma tesisatı, borular, kazan, su pompası ve benzeri kıymetleri de iktisadi ve teknik açıdan bütünlük arz eder.

4.2. Amortisman ayırma koşulları

a) İşletmede bir yıldan fazla kullanılma.

b) Yıpranma, aşınma veya kıymetten düşmeye maruz bulunma. (Örneğin, bu şartı sağlamayan boş arsa ve araziler amortismana tabi tutulmaz.)

Ancak: 1-Tarım işletmelerinde vücuda getirilen meyvalık, dutluk, fındıklık, zeytinlik ve güllüklerle incir bahçeleri ve bağlar gibi tarım tesisleri; 2- İşletmede inşa edilmiş olan her nevi yollar ve harklar; amortismana tabi tutulur.

c) Envantere dâhil olma; İktisadi kıymetin envantere dâhil olması hem fiilen işletmenin tasarrufunda bulunmasının) hem de envantere kayıtlı olmasını ifade eder.

d) İktisadi kıymetin değerinin belli bir tutarı aşması.
Bir yıldan fazla kullanılma koşulu bir yıldan fazla kullanmayı değil, iktisadi kıymetin bir yıldan fazla kullanılabilir bir nitelikte olmasını ifade eder.
Envantere dahil olmayla ilgili özellik arz eden hususlar şunlardır
• Mülkiyeti muhafaza kaydıyla satılan iktisadi kıymetlerin amortismanı alıcı tarafından ayrılır.
• Başkalarına ait araziler üzerinde tesis edilen reklam panoları envantere alınır ve amortismana tabi tutulur.
• İşletme aktifinde kayıtlı iktisadi kıymetin kiralanmasında durumunda amortisman kiraya veren tarafından ayrılır.
• Üzerine herhangi bir yapı inşa edilen arsa ve araziler, söz konusu yapının aktif değerine dahil edileceğinden amortisman konusu yapılır.
4.3. Amortisman Hesaplama Yöntemleri

a) Normal amortisman;

İktisadi kıymet için amortisman süresince eşit oranda ( % 20‘ yi aşmama koşuluyla ) amortisman ayrılır.

b)- Azalan bakiyeler usulüne göre amortisman;

V.U.K. ‘nun mükerrer 315. maddesine göre; bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden isteyenler amortismana tabi iktisadi kıymetlerini azalan bakiyeler yöntemi ile yok edebilirler.

Bu usulün tatbikinde ;

Her yıl üzerinden amortisman ayrılacak değer, evvelce ayrılmış olan amortismanların toplamının tenzili suretiyle bulunur. Bu usulde uygulanacak amortisman nispeti %40’ı geçmemek üzere normal amortisman nispetinin iki katıdır.Amortisman süresi normal amortisman oranlarına göre hesaplanır ,
Bu sürenin son yılına devreden bakiye değer, o yıl tamamen yok edilir.

c) – Fevkalade Amortisman; (VUK M. 317 )

Amortismana tabi olup;

1. Yangın, deprem , su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden,

2. Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen,

3. Cebri çalışmaya tabi tutulduğu için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;
Fevkalade amortisman yukarıda sıralanan koşulların gerçekleşmesi durumunda, normal amortisman oranlarından daha yüksek oranda amortisman ayrılmasıdır. Fevkalade amortisman uygulanan dönemde ayrıca normal amortisman ayrılmaz. Eğer doğal afet nedeniyle, iktisadi kıymet bütünüyle değer kaybına uğramışsa, iktisadi kıymetin kalan değerinin tamamı fevkalade amortisman yoluyla gider yazılır. Bu işlemlerin yapılabilmesi için Maliye Bakanlığına başvuru şarttır. Kendiliğinden yapılamaz. Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen “Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri” uygulanır.
Normal Amortisman
Yıl Amortisman Oranının
Uygulanacağı Değer(YTL) Amortisman
Oranı Dönem Amortis.
Tutarı(YTL) Birikmiş
Amortisman
1.Yıl 40.000,00 20 4.000,00 4.000,00
2.Yıl 24.000,00 20 4.000,00 8.000,00
3.Yıl 14.400,00 20 4.000,00 12.000,00
4.Yıl 8.640,00 20 4.000,00 16.000,00
5.Yıl 5.184,00 20 4.000,00 20.000,00
Azalan Bakiyeler Usulü (VUK Mad.315)
Yıl Amortisman Oranının
Uygulanacağı Değer(YTL) Amortisman
Oranı Dönem Amortis.
Tutarı(YTL) Birikmiş
Amortisman
2003 20.000,00 40 16.000,00 16.000,00
2004 20.000,00 40 9.600,00 25.600,00
2005 20.000,00 40 5.760,00 31.360,00
2006 20.000,00 40 3.456,00 34.816,00
2007 20.000,00 kalan 5.184,00 40.000,00

e) Madenlerde amortisman
Madenlerde amortisman mevzu, Vergi Usul Kanunu’nun 316. maddesinde düzenlenmiştir. Kanun hükmüne göre; “İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilecektir.”
f) Kıst amortisman uygulaması
V.U.K.’nun 320/2 maddesi uyarınca; “Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.”

ABC A.Ş. AÇIKLAMA Defterlere Oran Aktife Giriş Düz. Öncesi Düzeltilmiş 2007 Sonu 2007 Sonu 2008
SABİT KIYMET KODU Kayıt Tarihi % Değeri Amortismanı Değeri Düz.Amort. Kalan Net Değer Amortismanı
254 10 1 Kara Nakil Araçları 34 XXX 19 MERCEDES BENZ BİNEK OTO 14.05.2008 20% 208.481,89 0,00 208.481,89 0,00 208.481,89 27.797,59

4.4. Amortisman Oranları

333, 339 ve 365 NO.LU VUK GENEL TEBLİĞLERİ İLE AÇIKLANAN ORANLARIN BİRLEŞTİRİLMİŞ SON HALİ
Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler Faydalı Ömür (Yıl) Normal Amortisman Oranı %
Binalar
Ticari, sınai, zirai ve mesleki işletmelerin idare binaları ile bunların sağlık ve sosyal hizmetlerinde kullandıkları binalar, ticarethane, muayenehane, yazıhane, banka, sigorta, pansiyon, otel, okul, hamam, banyo binaları, tiyatro ve benzeri eğlence yerleri, depo, ardiye, kapalı spor sahaları binaları, spor sahalarındaki tribünler ve benzeri hizmetlere tahsis olunan sair binalar, ikamete mahsus ev, apartman ve emsali binalar
Beton, kargir, demir, çelik 50 %2,00

4.5. Amortisman yönteminin Seçimi

• Normal amortisman usulü geçilmişse azalan bakiyeler yöntemine geçilemez. Buna karşılık azalan bakiyeler yönteminden bir defaya mahsus normal amortismana geçilebilir.
• Azalan bakiyeler yönteminden normal amortisman usulüne geçilmişse yöntemin değiştirildiği yıl henüz itfa edilmemiş kısım kalan amortisman süresinden bölünmek suretiyle eşit miktarda yok edilir.
• İktisadi ve teknik bakımdan bütünlük teşkil eden kıymetlerin tamamı için normal ve azalan bakiyeler usulünden birisi uygulanabilir.
• Amortisman usulü değiştiriliyorsa değişikliğin vergi beyannamesinde ya da beyanname ki bilançoda gösterilmesi zorunludur.

4.6. Amortismana Tabi Malların Satılması ve Sigorta Tazminatı

ATİK’lerin satılması halinde alınan bedel ile bunların envanter defterinde kayıtlı değerleri arasındaki fark kâr ve zarar hesabına geçirilir. İşletme hesabı esasında defter tutan mükelleflerle serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler bu farkı defterlerinde hasılat veya gider kaydederler. Amortisman ayrılmış olanların değeri ayrılmış amortismanlar düşüldükten sonra kalan meblağdır. Devir ve trampa satış hükmündedir. (VUK md.328)

Yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen ziyaa uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için alınan sigorta tazminatı bunların değerinden (Amortismanlı olanlarda ayrılmış olan amortisman çıktıktan sonra kalan değerden) fazla veya eksik olduğu takdirde farkı kâr veya zarar hesabına geçirilir. (VUK md. 329)

5. Yenileme Fonu
5.1. Sabit Kıymet Yenileme Fonu

Bu fonda yenilenmek amacıyla satılan amortismana tabi iktisadi kıymetlere ilişkin ortaya çıkan karın, yeni alınan kıymetin amortisman giderine mahsup edilmesi ve dolayısıyla vergilenmemesini sağlayan bir müessesedir. Bu uygulama vergileme maliyeti açısından işletmeye finansman kolaylığı sağlar.

5.2. Uygulama Esasları

• Yenileme fonu ayır alabilmesi için bilanço esasına göre defter tutulması gerekmektedir. İşletme hesabı tutan işletmeler yenileme fonu ayıramaz. Kendi isteği ile bilanço hesabına geçen mükelleflerde bunu uygulayabilir.
• Yenileme fonu uygulanabilmesi için bir diğer koşul satılan iktisadi kıymetin amortismana tabi tutulan bir iktisadi kıymet olmasıdır. Boş ve arsalar amortismana tabi tutulmadıkları için bundan doğan kar yenileme fonuna alınamaz.
• Yenileme fonu işletme faaliyetlerinde kullanılan iktisadi kıymetler için tesis edilir. Bu nedenle, bina, tesisat, makine ve demirbaşlar amortismana tabi iktisadi kıymet de olsalar yenileme fonu uygulanmaz.
• Yönetim tarafından karar alınmış olması gerekmektedir.
• Satılan iktisadi kıymetin yerine aynı cins veya evsafta bulunan bir iktisadi kıymet alınması gerekir.
• Daha önce kullanılmış olan bir iktisadi kıymet alımı yapılırsa burada da bu fondan faydalanabilir.

5.3. Sabit Kıymet Yenileme Fonu Örneği

Makine ve Otomotiv A.Ş. maliyet bedeli 10.000 TL birikmiş amortismanı TL olan makineyi 20.09.1998 tarihinde 16.000 TL’ye satmış ve satıştan doğan kârı şirketin almış olduğu genel kurul kararı doğrultusunda yenileme fonu hesabına almıştır (Örneğimizde geçici vergi dönemleri ihmal edilmiştir.).
Bu durumda makinenin satışı ve yenileme fonu ayrılmasına ilişkin yevmiye kaydı şu şekilde olacaktır:
–––––––––––– 20.09.1998 ––––––––––––
100 KASA HESABI 17.500.
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 5.000.
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZ. 10.000.
391 HESAPLANAN KDV 1.500.
679 DİĞER OLAĞAN DIŞI
GELİR VE KÂRLAR 11.000.
(Makinenin Satılması)
–––––––––––––––– / –––––––––––––––
679 DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR
VE KÂRLAR 11.000.
549 ÖZEL FONLAR 11.000.
549.01 Yenileme
Fonu 11.000.000.000
(Yenileme Fonu Ayrılması)
–––––––––––––––– / –––––––––––––––
Şirket 12.04.1999 tarihinde 30.000. TL’ye yeni bir makine satın almıştır. Söz konusu makine için % 20 oranı üzerinden 6.000. TL amortisman ayrılacak ve bu amortismanın tamamı yenileme fonundan mahsup edilecektir.
Konuya ilişkin yevmiye kayıtları aşağıdaki gibidir:
–––––––––––– 12.04.1998 ––––––––––––
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 30.000.
191 İNDİRİLECEK KDV 4.500.
100 KASA 34.500.
(Yeni Makine Alınması)
–––––––––––––––– / –––––––––––––––
– 1999 yılı amortismanının fondan mahsubuna ilişkin kayıt ise aşağıdaki şekilde olacaktır:
–––––––––––––––– / –––––––––––––––
549 ÖZEL FONLAR 6.000.
549.01 Yenileme Fonu 6.000.000.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN. 6.000.
–––––––––––––––– / –––––––––––––––
– 2000 yılı amortismanına mahsup işlemi ise aşağıdaki şekilde olacaktır. Örneğimizde yenileme fonunda (11.000. –6.000. =) 5.000. TL kalmıştır.
–––––––––––––––– / –––––––––––––––
549 ÖZEL FONLAR 5.000.
549.01 Yenileme Fonu 5.000.000.000
796 AMORTİSMAN VE
TÜKENME PAYLARI 1.000.
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN. 6.000.
–––––––––––––––– / –––––––––––––––

6. Özellikli durumlar
6.1. Araçlar’da Bulunan Özellikli Durumlar

İnsan taşımak üzere imal edilen araçlardan şoför dahil 9 kişi taşıyanlar (8+1 dahil) binek otomobilleri (87.03 tarife pozisyonu) sınıfına girmektedir. Sedan veya steyşın vagon tipi binek otomobilleri ile jipler, kapalı kasalı 4×4 arazi arabaları ve yarış arabaları için bir sorun yoktur. Bunlar her halükarda binek otomobili sınıfına girmekte motor silindir hacmine göre;
– 0 ila 1600 cm³ arasında olanlar % 37,
– 1600 ila 2000 cm³ arasında olanlar % 60,
– 2000 cm³’ün üzerinde olanlar % 84
oranında ÖTV’ye tabi bulunmaktadır.
“Çok amaçlı araç” olarak tanınan Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transpoter, Starex gibi araçlar, ister 1+1 ister 4+1 olsun, 21.07.2005 tarihine kadar yük taşımak üzere imal edilmiş araç olarak sınıflandırılmıştı. Bu araçlardan şoför mahallinin arkasında koltuğu veya camı bulunanlar, 21.07.2005 tarihinden itibaren binek otomobili sınıfına dahil edilmiştir.

6.2. Araçlar’da KDV

Motorlu taşıt araçlarının ilk iktisabında veya (kullanılmış binek otomobilleri hariç olmak üzere) kullanılmış olanların ticari faaliyet kapsamında tesliminde uygulanacak KDV oranı % 18’dir. Kullanılmış binek otomobillerinde % 1 oranı uygulanmaktadır.
Finansal kiralama dışında, araç kiralama (rent-a-car) şirketlerinin araç kiralamalarında ise, kiraya verilen aracın cinsine bakılmaksızın genel oranda (% 18) KDV hesaplanacağı tabiidir.
Bill Crowley ve Bill Brace, “A Choice of Futures: Is It Libraries Versus Information?”, (Çevrimiçi) http//www.epnet.com/ehost, (Erişim Tarihi: 30.03.2000), par. 3.

Kdv indirimi;
faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin alış belgelerinde gösterilen KDV’nin mükellefin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan KDV’den indirilemeyeceği. İndirimi mümkün olmayan bu KDV’nin doğrudan gider yazılması veya maliyete intikal ettirilmesi mümkündür. Bu konudaki seçimlik hak tamamen mükellefi aittir

Kaynakça

AKYOL, M.Emin ve KÜÇÜK, Muzaffer. Bütün Yönleriyle Geçici Vergi, Ankara: Yaklaşım Yayınları, 2003, s. 254.-307.
ALTINDAĞ, Mehmet. “Özel Maliyet Bedeli Ve Yeniden Değerlenmesi ”, (Çevrimiçi) http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/56MaliCozum/56%20MEHMET%20ALTINDA%C4%9E.doc
,(Erişim Tarihi: 27.12.2009)
ÇALIŞANELLER,Atlar. “Madenlerde Amortisman Mevzu Ve Bir Uygulama”, (Çevrimiçi) http://www.mazarsdenge.com.tr/printerFriendly.php?contentId=501 ,(Erişim Tarihi: 27.12.2009)
ATAY, Tezcan ve ATAY,Hakan. “Yenileme Fonu Uygulamasında Üç Yıllık Kullanılma Süresinin Başlangıcı Ve Bitişi Sorunsalı-Iı”, (Çevrimiçi) http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/2002022952.htm, (Erişim Tarihi: 27.12.2009)
TOKMAK, Muzaffer. Örnekleriyle Tekdüzen Muhasebe Sistemi ve Vergi Uygulamaları, Ankara: Kozan Yayıncılık , 1997, s. 244.

Gelen arama terimleri:

• maddi duran varlıklar
• maddi duran varlıklar nelerdir
• DURAN VARLIKLAR
• maddi varlıklar
• duran varlık listesi
• maddi olmayan duran varlıklar nelerdir
• maddi duran varlklar